Het toenemend belang van bilaterale economische diplomatie

Verrassing en verwarring

Economische diplomatie werkt (Moons, 2018 en Muniz 2018), is belangrijker dan ooit voor ontwikkelingslanden en opkomende markten (Rhana, 2018) en is essentieel als antwoord op de toenemende onzekerheid bij internationale transacties (Bergeijk en Moons, 2018). De internationale economische werkelijkheid van 2018 is verrassend en verwarrend. Europa worstelt met zijn trans-Atlantische bondgenoot, een uitredend Verenigd Koninkrijk en een Italiaanse regering met een zeer anti-Europese houding. Amerika vervreemdt zich van zijn traditionele partners (EU, NAFTA, OECD). De handelsbetrekkingen tussen de economische nummer 1 en nummer 2 van de wereld staan onder ongekende druk. Dit vraagt een nieuw en beter begrip van de interactie tussen overheden omdat zowel het speelveld als de dynamiek en interactievormen zijn veranderd. De multilaterale ruggengraat van de internationale handel, de Wereldhandelsorganisatie, kent al jaren een afkalvend vertrouwen. De hegemonie van de Verenigde Staten in de wereldeconomie is, mede door naar binnen gekeerd “Make America Great Again” beleid, niet meer vanzelfsprekend.

Hierdoor komen landen steeds meer op zichzelf te staan in de internationaal economische relaties. Maar weten ze wat te doen? Ons recent verschenen Research Handbook on Economic Diplomacy: Bilateral relations in a context of geopolitical change biedt zowel praktische handvatten voor beleidsmakers als onderzoekers een goed inzicht in de technieken die gebruikt kunnen worden om het beleid evidence-based vorm te geven. Ook toont het boek dat economische diplomatie handels- en investeringsstromen kan creëren, stabiliseren en repareren. Dat is belangrijk, want vuistregels over het functioneren van de internationale economie gaan juist door het oprukkend protectionisme, strategisch handelsbeleid en terugtrekkingen uit internationale handelsverdragen steeds minder op. Onder beleidmakers groeit het onbehagen over investeringen uit opkomende markten en de mate waarin deze investeringen politiek gestuurd zijn. Economische wetenschappers raken gefrustreerd doordat de belangrijkste les van de depressie van de jaren dertig van de vorige eeuw plotsklaps vergeten lijkt te zijn. In het internationale bedrijfsleven is de toenemende handelsonzekerheid een bron van zorg. Overheidsfunctionarissen, wetenschappers en de politiek zullen zich dus meer moeten gaan verdiepen in hoe je succesvol bilaterale relaties bouwt.

Einde aan multilaterale voorliefde

De internationale afhankelijkheden van bedrijven zijn ongekend groot en maar ten dele in beeld. Vele bedrijven hebben activiteiten over de grens (afzetmarkten, toeleveranciers, vestigingen) of zitten met bedrijven in een netwerk dat internationale afhankelijkheden kent. Het gedrag van buitenlandse overheden, bijvoorbeeld in termen van aangescherpte wet- en regelgeving, is van belang voor bijna iedere denkbare productieketen. Stabiliteit van bilaterale relaties, het liefst op een niveau van positieve interactie tussen landen, is een randvoorwaarde voor een functioneren van deze ketens en de wereldeconomie. Het creëren van stabiliteit via een bilaterale economische agenda tussen landen is daarom cruciaal en een terrein waar nog veel winst te behalen valt. Daar moet Nederland naar durven kijken en niet enkel vasthouden aan onze multilaterale voorliefdes. Dat is niet alleen durf, maar ook realiteitszin. In de huidige context valt immers te verwachten dat het multilaterale pad uiterst moeizaam zal verlopen.

Leren uit onderzoek

Wat zijn nu de belangrijkste lessen die getrokken kunnen worden op basis van het jongste onderzoek? In de eerste plaats is dat de bevinding dat economische diplomatie werkt en dat dit zowel geldt voor positieve als voor negatieve interactie. Net zoals goede samenwerking en politieke waardering helpen economische betrekkingen (uit) te bouwen, hangt er een prijskaartje aan negatieve uitlatingen en activiteiten (Rose, 2018). Het beperken van die kosten (en het wederopbouwen van economische betrekkingen) vereist dikwijls het maatwerk van bilaterale diplomatie (Fuchs, 2018). Een tweede inzicht is dat onzekerheid een belangrijke rem zet op internationale specialisatie: het dreigen met handelsbeperkende maatregelen en het ter discussie stellen van internationale overeenkomsten werkt al voordat metterdaad concrete stappen gezet worden, omdat zulke dreigementen de verwachtingen van burgers, bedrijven en overheden beïnvloeden. Ten derde levert economische diplomatie alleen iets op als de vormgeving intelligent is: de bijdrage is het grootst als de energie gericht wordt op complexe producten, gecompliceerde economieën en landen met een afwijkende culturele en/of politieke achtergrond (Bergeijk et al., 2018). Nabije, bekende markten genereren meer handel – maar dat gebeurt ook wel zonder economische diplomatie en dat is relevant want de middelen zijn schaars en het beroep op bilaterale diplomatie neemt toe. Het stellen van prioriteiten is daarom noodzakelijk.

Geen lobby maar dialoog

Het creëren van stabiliteit tijdens de onzekerheidstsunami die het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten ontketenen, vraagt om een visie van overheden op de economische dialoog die ze met elkaar willen voeren. De dialoog is breder dan alleen een lobby voor het sluiten van een enkele transactie voor een multinationale onderneming, maar bevat ook gevoelige thema’s als barrières tegen migratie en non-tarifaire belemmeringen tegen handel en investeringen. De visie is gedifferentieerd naar het type product (bijvoorbeeld wegens nationale veiligheid) en naar het land waarmee de dialoog gevoerd wordt, bijvoorbeeld wegens verschillen in cultuur en ontwikkeling (Moons en de Boer, 2018).

De dialoog tussen diplomaten en economen over bilaterale economische relaties is de enige manier om invulling te geven aan de uitdagingen waarvoor beleidsmakers in deze internationaal turbulente tijden staan. De thema’s van de dialoog tussen landen zijn te belangrijk zijn om alleen aan de ministers van buitenlandse zaken over te laten. Het zijn thema’s die raken aan het de kern van iedere economie en daarmee de economische wetenschap.

Referenties

Bergeijk, P.A.G. van en S.J.V Moons (2018) ‘Introduction to the Research Handbook on Economic Diplomacy’, chapter 1 in Research Handbook on Economic Diplomacy: Bilateral Relations in a Context of Geopolitical Change ,editors P.A.G. van Bergeijk en S.J.V. Moons, Edward Elgar: Cheltenham, UK

Bergeijk, P.A.G. van, S.J.V. Moons en C. Volpe-Martincus (2018) ‘The future of economic diplomacy research’, chapter 23 in Research Handbook on Economic Diplomacy: Bilateral Relations in a Context of Geopolitical Change ,editors P.A.G. van Bergeijk en S.J.V. Moons, Edward Elgar: Cheltenham, UK

Fuchs, A. (2018) ‘China’s economic diplomacy and the politics-trade nexus’, chapter 18 in Research Handbook on Economic Diplomacy: Bilateral Relations in a Context of Geopolitical Change, editors P.A.G. van Bergeijk en S.J.V. Moons, Edward Elgar: Cheltenham, UK

Muniz, R.C. (2018) ‘The use of case studies in economic diplomacy research’, chapter 5 in Research Handbook on Economic Diplomacy: Bilateral Relations in a Context of Geopolitical Change, editors P.A.G. van Bergeijk en S.J.V. Moons, Edward Elgar: Cheltenham, UK

Moons, S.J.V en R de Boer (2018) ‘Economic diplomacy and product characteristics’, chapter 11 in Research Handbook on Economic Diplomacy: Bilateral Relations in a Context of Geopolitical Change, editors P.A.G. van Bergeijk en S.J.V. Moons, Edward Elgar: Cheltenham, UK

Moons, S.J.V. (2018) ‘25+ years of economic diplomacy research: how study design influences economic diplomacy coefficients’, chapter 4 in Research Handbook on Economic Diplomacy: Bilateral Relations in a Context of Geopolitical Change, editors P.A.G. van Bergeijk en S.J.V. Moons, Edward Elgar: Cheltenham, UK

Rhana, K.S. (2018), ‘Economic diplomacy: a developing country perspective’, chapter 19 in Research Handbook on Economic Diplomacy: Bilateral Relations in a Context of Geopolitical Change, editors P.A.G. van Bergeijk en S.J.V. Moons, Edward Elgar: Cheltenham, UK

Rose, A (2018) ‘Soft power, sanctions and exports: checking the BS in BDS’, chapter 15 in Research Handbook on Economic Diplomacy: Bilateral Relations in a Context of Geopolitical Change, editors P.A.G. van Bergeijk en S.J.V. Moons, Edward Elgar: Cheltenham, UK