Deftige elite in paniek?

Nederlandse elites

Thierry Baudet, Jort Kelder en Arno Wellens schetsen in de NRC van 25 juni een zeer somber beeld van de Nederlandse elites. Deze lijden massaal aan ‘ ideologisch gemotiveerd wensdenken’ , oefenen ‘career suicide’ uit op andersdenkenden die euro en EMU bekritiseren, lopen blind achter dubieuze, want politiek gemotiveerde, CPB-studies aan en nemen het zo nauw niet met de feiten als hun geliefde Europa in het geding is. Na nog een paar kritische paukenslagen en ronkende zinnen over eenzame jonge mensen op de universiteit, ex CPB directeur Coen Teulings, het ministerie van Financiën, de ECB en deze bourgeoiskrant wordt de elite tot zelfreflectie gemaand: "waarom zo slordig met de feiten, waarom manipuleert u rapporten, sjoemelt u met cijfertjes en marchandeert u met beloftes?" Als argeloze krantenlezer blijk je zonder dat je het doorhad onderdeel van een heus complot en lid van de elite te zijn. 

Want wie zijn eigenlijk deze elites? Het blijkt een omvangrijk gezelschap te zijn: ‘de regering, deftige instituties, hoogleraren, journalisten, commentatoren, en politici’ en verder iedereen die voor Europa is of NRC leest. Vooral wie ‘deftig’ is moet het ontgelden in het stuk; een woord dat toch vooral aan onze opa’s doet denken en daarom natuurlijk in het stuk nogal prominent figureert; iedereen die het niet met Baudet en de zijnen eens is, behoort ergens in de vorige eeuw thuis en is oud, achterhaald en bang voor andersdenkenden.

Valse voorstelling van zaken

In tegenstelling tot hetgeen Baudet en de zijnen beweren zijn de euro, EU, handelsverdragen, en andere onderwerpen die worden aangestipt gewoon zaken waar onderzoek naar wordt gedaan, waarvan de voor- en nadelen worden behandeld op universiteiten, of worden besproken binnen de muren van het CPB, de ministeries of de ECB zonder dat er hoofden rollen. Neem de euro. Dit behoort tot het klassieke leerstuk van ‘optimale valutagebieden’ waarin voor- en nadelen van een gemeenschappelijke munt worden besproken en de voorwaarden waaraan een gebied moet voldoen om een optimaal valutagebied te zijn of te worden. De term geeft het al aan; er bestaan ook niet-optimale valuta gebieden. Ironisch genoeg werd in het 1999, het jaar waarin de EMU officieel begon, de Nobelprijs economie toegekend aan Robert Mundell. Zijn werk werd toen ook gebruikt om aan te geven waarom de huidige Eurolanden tezamen beter niet een monetaire unie zouden kunnen aangaan.

Economen geen makke schapen

Deze 'elite' van economen is toch van een andere orde dan een ‘netwerk dat zich sluit’ wanneer kritiek op de euro ter sprake zou komen. Economen denken, kortom, nu vrij aardig te weten wanneer en onder welke voorwaarden een munt als de euro kan worden ingevoerd. Ten tijde van de euro-crisis is daar tot vervelens toe op gewezen; er ontbreekt nogal wat in en aan de eurozone. Met dit leerstuk in de hand diende bijvoorbeeld het toenmalige CDA 2e kamerlid Henk de Haan een motie in tegen toetreding van Griekenland tot het eurogebied. Hij kon het weten want hij gaf voor zijn politieke carrière als hoogleraar (elitair?) college over optimale valutagebieden in Groningen. Wie hierover nadenkt en publiceert pleegt zeker geen academische zelfmoord. Sterker nog, onderzoek naar voor- en nadelen van globalisering in brede zin is tegenwoordig toonaangevend in de wetenschappelijke toptijdschriften. En zo is het ook met bijvoorbeeld onderzoek naar voor- en nadelen van de EU, of analyses naar de voor en tegens van het beleid van de ECB. In diezelfde NRC waarin elites ervan langs krijgen, staat een interview met de kersverse Groningse hoogleraar economie Dirk Bezemer die het beleid van de ECB fileert.

Machteloos gemopper

Het venijn van het stuk van Baudet en co zit in de staart als zij de elites aansporen te stoppen ‘met dat machteloze gemopper op mensen die anders tegen de zaken aankijken.’ Dit verwijt snijdt hout, inderdaad blijken veel ‘elites‘ machteloos. Vlak voor het Brexit-referendum ondertekenden ongeveer 200 economen van naam en faam een ingezonden brief in The Times, waarin een Brexit sterk werd afgeraden. Dat zij van ‘ naam en faam’ waren bleek eerder tegen dit initiatief te pleiten dan er voor, want ‘ elitair’, afkomstig van experts, dus niet te vertrouwen. Hier ontvouwt zich een zeer serieus probleem; in toenemende mate wordt deskundigheid gewantrouwd en gezien als onderdeel van een complot tegen de niet of minder goed ingevoerde. De democratisering van de media werkt dit in de hand. Bij een succesvol programma als DWDD wordt iedereen gelijkgesteld. Als advocaat Gerard Spong wordt uitgenodigd om over een juridische kwestie te spreken moet hij gelijkwaardig de discussie aan over die kwestie met iemand die is aangeschoven om een nieuwe film te promoten. Dit is goed en maakt het programma leuk en interessant. Wel is de mening van Spong relevanter dan die van de anderen aan tafel, niet omdat hij een beter mens is of tot de elite behoort, maar omdat hij zich een heel werkzaam leven in juridische kwesties verdiept heeft en er simpelweg meer vanaf weet. Arbeidsverdeling is hierbij een groot goed; de een besteed veel tijd om arts te worden, de ander om advocaat te worden of films te maken; het maakt hen geen betere mensen maar wel deskundigen. Als wij geadviseerd willen worden over een lastige juridische kwestie gaan wij niet naar een filmregisseur of de huisarts, maar mogelijk wel naar Gerard Spong.

De elite als samenzwering bestaat niet

Iedereen moet zich zo nu en dan uitspreken over complexe kwesties bij referenda of verkiezingen. Het is onmogelijk om overal alles van te weten. Enige hulp van deskundigen is daarbij handig. Een klein eerherstel voor de ‘elites’ kan hierbij misschien geen kwaad; zodat niet elke uitspraak, van wie dan ook, wordt gelijkgesteld als ‘ook maar een mening.’ Enige weging van de argumenten is nuttig en niet meteen een complot. En verder hebben Baudet en de zijnen het fout als zij denken dat de elites een homogeen gezelschap vormen met een ‘overzichtelijke wereldbeschouwing’; deze alom gedeelde wereldbeschouwing bestaat gelukkig niet, zie bijvoorbeeld alleen al de bovengenoemde discussies over de euro of de EU onder economen. Kritische ‘euro’-studenten zijn bij deze uitgenodigd om bij ons vakken te volgen of in debat te gaan en die uitnodiging geldt ook voor de Nederlandse Farage, Gove en Johnson als ze, zoals ze zelf aangeven, het over een NEXIT willen hebben.

^{* Dit is een uitgebreide versie van in een ingezonden brief in NRC Handelsblad van 2 juli 2016.}