Balansproblemen
De woningmarkt is een van de belangrijkste oorzaken van de slechte Nederlandse economische prestaties. De huizenprijzen zijn sinds de piek van augustus 2008 nominaal zo'n 20 procent gedaald, en voor inflatie gecorrigeerd met 28 procent, terwijl de hypotheekschulden eind 2011 een stand hadden bereikt van 111 procent van het bruto binnenlands product.
De huizenmarkt zit op slot omdat een kwart van de eigenhuisbezitters - zo'n 1 miljoen huishoudens - onder water zijn komen te staan: de waarde van hun hypotheek overtreft de waarde van hun woning. Zij kunnen niet verhuizen, omdat ze restschulden niet goed kunnen financieren, ook omdat banken zeer terughoudend zijn. Doordat de doorstroming stokt, dalen de huizenprijzen verder, waardoor nog meer huishoudens onder water komen te staan en het consumentenvertrouwen laag blijft.
Schuld-deflatiespiraal
De huizenmarkt is in een gevaarlijke schuld-deflatiespiraal beland met dalende huizenprijzen bij zeer hoge hypotheekschulden. Huishoudens proberen hun hypotheekschulden terug te brengen. Maar door de lagere consumentenbestedingen stijgt de werkloosheid en gaan meer bedrijven failliet. Bijgevolg dalen inkomens en blijft economische groei uit en houdt de malaise op de woningmarkt aan. Daardoor komen huishoudens met hypotheekschulden in grotere problemen.
De schuld-deflatiespiraal tast ook de overheidsfinanciën en het bankwezen aan. Het lukt de overheid niet goed om begrotingstekorten terug te dringen. Aanhoudende bezuinigingen en lastenverzwaringen versterken alleen maar de economische neergang en verlagen de besteedbare inkomens waardoor huishoudens nog moeilijker hun schulden kunnen verminderen.
En banken knijpen de financiering af voor nieuwe hypotheken, maar ook innovatieve investeringen. Door de sterk oplopende werkloosheid kampen meer huishoudens met aflossingsproblemen bij hun hypotheek. En recordaantallen bedrijven leggen het loodje, met name in het MKB. Als de werkloosheid permanent wordt en investeringen uitblijven, wordt toekomstig groeipotentieel aangetast.
Tijd voor onorthodoxe maatregelen
Het is daarom tijd voor onorthodoxe maatregelen om overmatige hypotheekschulden te verminderen. Nederland heeft macro-economisch bezien helemaal geen schuldprobleem. Tegenover hoge hypotheekschulden staan veel grotere pensioenvermogens.
Verzilveren pensioenrechten
Mensen met restschulden zouden daarom eenmalig de mogelijkheid moeten krijgen om hun pensioenrechten te verzilveren om zo hun hypotheekschulden af te lossen. Zo kunnen huishoudens weer boven water komen. Dit kan vooral de jongeren met grote hypotheekschulden helpen, want de waarde van hun pensioenrechten is door de lage rekenrente sterk gestegen.
Het pensioenfonds geeft huishoudens dan feitelijk een lening om hun restschuld aan de bank af te lossen, waarbij het pensioen in plaats van de eigen woning onderpand is. Jonge huishoudens kunnen later in hun werkzame leven weer bijsparen, eventueel verplicht bij hun pensioenfonds. Maar een (deels) afgeloste hypotheek is ook een oudedagsvoorziening; lagere woonlasten zijn pensioen in natura.
Fiscale ondersteuning waardeoverdracht
De overheid moet zo'n waardeoverdracht van pensioenfondsen naar banken fiscaal neutraal behandelen door die waardeoverdracht fiscaal te ondersteunen. Huiseigenaren doen immers afstand van hun fiscale voordelen bij zowel pensioenopbouw als hypotheekrenteaftrek. Het moet fiscaal niet uitmaken of mensen wel of niet hun pensioenrechten inzetten om hun hypotheekschuld te verlagen.
De pensioenen worden nu fiscaal gesubsidieerd door vermogensgroei niet te belasten en omdat huishoudens pensioenpremies aftrekken tegen gemiddeld hogere tarieven dan de tarieven over de pensioenuitkering. Hypotheekfinanciering wordt gesubsidieerd via de renteaftrek (minus het eigenwoningforfait) en door vermogensgroei in (bank-)spaar en beleggingshypotheken niet te belasten.
Als de fiscale behandeling van de waardeoverdracht niet neutraal is, zullen te weinig huishoudens besluiten hun pensioenopbouw te verzilveren, omdat ze meer belasting gaan betalen. De fiscale ondersteuning dient daarom groter zijn te voor jongeren; zij profiteren immers langer van de vrijstellingen van onbelaste vermogensaangroei bij het eigen huis en pensioen.
Ook rechtvaardigheidsargumenten pleiten voor gunstige fiscale ondersteuning voor huishoudens die nu onder water staan. Zij betalen een hoge tol voor het collectieve mismanagement van een woningmarkt die niet om kan gaan met prijsdalingen.
Zolang de waardeoverdracht fiscaal neutraal geschiedt, wordt de houdbaarheid van de overheidsfinanciën niet ondergraven. Tegenover de uitgespaarde subsidies op de pensioenopbouw staan immers lagere subsidies op hypotheekschulden. De overheid hoeft nu veel minder tekortverminderende maatregelen te nemen om toch binnen de 3-procent tekortgrens te blijven. De overheid krijgt pas in de toekomst minder belastinginkomsten uit de pensioenen, maar zal vandaag meer inkomsten genereren als minder hypotheekrente wordt afgetrokken.
Balansherstel
Nederland gaat door een onnodig pijnlijk proces van balansherstel dat veel waarde en vertrouwen vernietigt. Onze pensioenvermogens kunnen worden gemobiliseerd om de woningmarkt uit het slop te trekken. Pensioenrechten kunnen worden verzilverd om hypotheekschulden te verminderen. Huishoudens, banken en overheden kunnen allen hun balansen daadwerkelijk verkorten zonder de Nederlandse economie nog dieper in de problemen te brengen. De schuld-deflatiespiraal in de huizenmarkt kan stoppen waardoor het consumentenvertrouwen weer herstelt. De solvabiliteit van banken kan verbeteren, waardoor de kredietverlening weer op gang komt. De overheid voldoet weer aan Brusselse regels zonder de lasten te verzwaren of te bezuinigen. En permanente schade aan de groeikracht van onze economie door zinloze vernietiging van menselijk en ondernemerskapitaal kan worden voorkomen.
* Een verkorte versie van dit artikel verscheen in NRC Handelsblad van 11 oktober 2013.
Te citeren als
Lans Bovenberg, Bas Jacobs, “Verzilver pensioenrechten om restschulden weg te werken”,
Me Judice,
11 oktober 2013.
Copyright
De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.
Afbeelding
Afbeelding ‘
rondenrondenronden’ van Mr MdR (CC BY-NC-ND 2.0)