Verwachtingen en resultaten in de nationale voetbalcompetitie

Hooggespannen verwachtingen

De tweede fase van het nieuwe eredivisieseizoen ligt achter ons. Deze bestond uit de competitiestart – een vijftal wedstrijdronden – en de kwalificatieronden voor de UEFA Champions League (UCL) en de Europa League (EL). Bovendien is de Nederlandse transfermarkt op 31 augustus voor vier maanden dichtgegaan. De eerste fase van het voetbalseizoen bestaat uit de voorbereiding. In deze periode trainen de clubs intensief. Ook spelen zij oefenwedstrijden. De transfer- en (soms) de trainerscarrousel draaien volop. In de zomer gaan alle clubs ervanuit dat ze hun doelstelling zullen realiseren: de titel, Europees voetbal, de play-offs om een Europees ticket, of simpelweg handhaving in de eredivisie.

Trainer-coach de zondebok

In de competitie worden deze hooggespannen verwachtingen met de realiteit geconfronteerd. Dit levert nog wel eens tegenvallende resultaten op. In dat geval heffen ‘stakeholders’ (sponsors, supporters) al snel de beschuldigende vinger, vooral in de richting van de trainer-coach. Het is immers eenvoudiger de technisch verantwoordelijke(n) te vervangen dan een complete spelersgroep. Een enkele trainer-coach is zijn baan dan ook al kwijt voordat de ‘r’ in de maand is. In de afgelopen vijf seizoenen vertrokken in totaal 22 trainer-coaches voortijdig bij hun club. Figuur 1 geeft een overzicht van de momenten in het seizoen waarop dit gebeurde.

Figuur 1. Aantal vertrekkende coaches per wedstrijdronde, 2010/11-2014/15

Zoals te zien is, vindt het al dan niet gedwongen vertrek van de trainer-coach plaats gedurende het gehele seizoen, met pieken na 3-5 wedstrijdronden, na 8-10 wedstrijdronden en 16-19 wedstrijdronden. Sommige ontslagen vinden al vroeg in het seizoen plaats. In de vorige jaargang ontsloeg Heracles Almelo trainer-coach Jan de Jonge op 31 augustus 2014 na een serie van vier nederlagen. Zijn opvolger, Henk Stegeman, slaagde erin degradatie te ontlopen. Overigens bleek aan het einde van het seizoen dat ook alle degradanten hun trainer-coach tussentijds op straat hadden gezet. FC Dordrecht, dat medio februari 2015 Ernie Brandts de laan uitstuurde, degradeerde immers rechtstreeks. De wegen van Go Ahead Eagles en Foeke Booy scheidden in maart 2015. Desondanks ging de club uit Deventer onder zijn opvolger Dennis Demers in de halve finale van de play-offs tegen De Graafschap ten onder. NAC Breda haalde nog wel de finale van de play-offs. Robert Maaskant, de derde trainer-coach in het vorige seizoen, zag echter Roda JC er met het eredivisieticket vandoor gaan. Een ‘garantie voor succes’ is het op de keien zetten van de trainer-coach dus niet. Eerder hebben we laten we zien dat het ontslaan van een trainer met als doel om de prestaties van een team te verbeteren vrij zinloos is (Van Ours en Van Tuijl, 2014). Gemiddeld gezien worden de resultaten van een team na het ontslag van een trainer-coach beter. Indien een trainer-coach echter in vergelijkbare omstandigheden niet wordt ontslagen verbeteren de resultaten ook. Dat komt omdat een opeenvolging van slechte resultaten vaak het gevolg is van toeval. Na een dergelijke ongelukkige serie van slechte resultaten volgt toevallig weer een reeks goede resultaten, ongeacht of de trainer-coach ontslagen is of niet.

Verwachtingen

Het ontslag van een trainer-coach is vaak het gevolg van resultaten die niet aan de verwachtingen voldoen (Van Ours en Van Tuijl, 2016). Resultaten zijn eenvoudig te meten. Een overwinning in een competitiewedstrijd levert drie punten op, een gelijkspel één punt en een nederlaag nul punten. Verwachtingen zijn moeilijker te meten, maar een redelijk objectieve maatstaf vormen de noteringen zoals die door bookmakers vóór elke wedstrijd worden bepaald (zie bijvoorbeeld, Stadtmann, 2006). Als voorbeeld nemen we de thuiswedstrijd van Feyenoord tegen Vitesse op 23 augustus jongstleden. Bij Bet365, een willekeurige bookmaker, waren de noteringen: 1,67 bij winst van Feyenoord, 4,2 bij een gelijkspel en 4,33 bij een zege van Vitesse. De correlaties tussen de noteringen bij de bookmakers zijn in het algemeen erg hoog, zodat de keuze van de bookmaker niet veel uit lijkt te maken. Uit deze noteringen resulteert een kans van 56,1 procent op een overwinning van Feyenoord, van 22,3 procent op een gelijkspel en van 21,6 procent op een zege van Vitesse. Het verwachte aantal punten voor Feyenoord is dus gelijk aan 1,9. Voor Vitesse is het verwachte aantal punten gelijk aan 0,9. Feyenoord won deze wedstrijd met 2–0. De positieve verrassing was dus 1,1 punt voor Feyenoord, tegenover -0,9 voor Vitesse. De gecumuleerde verrassing is de som van alle niet-geanticipeerde puntenwinst behaald in competitiewedstrijden. Tabel 1 geeft een overzicht van het aantal boven de verwachting van de bookmakers behaalde punten (afgerond op twee decimalen) door de eredivisieclubs in het nog prille seizoen.

Tabel 1. Niet-geanticipeerde puntenwinst, eredivisie, 2015 – 2016 (peildatum 13–9–2015)

Bron: www.football-data.co.uk, www,betexplorer.com, eigen berekeningen auteurs.

Na 4 wedstrijden stond FC Twente stijf onderaan met bijna 5 punten in de min. Op 30 augustus jongstleden stuurde de Enschedese club trainer-coach Alfred Schreuder de laan uit. Daarmee was het eerste ontslag van een trainer-coach in de eredivisie een feit. Uit de eerste vier wedstrijden had de FC Twente slechts één punt behaald. Daarmee bleven de prestaties ruim achter bij de in Twente nog altijd hooggespannen verwachtingen en bij de verwachtingen van de bookmakers.

Een andere Twentse club, Heracles Almelo (John Stegeman), voert momenteel de rangschikking duidelijk aan, voor PEC Zwolle (Ron Jans) en promotus Roda JC (Darije Kalezic). AZ (John van den Brom) staat vrij laag, hoewel de club al drie thuiswedstrijden speelde. Het gelijke spel tegen Willem II en de nederlaag tegen Roda JC waren onaangename verrassingen voor de Alkmaarders, net als het gelijke spel bij Excelsior. Tegelijkertijd plaatste AZ zich overigens wel op imponerende wijze voor de groepsfase van de EL. FC Twente bevindt zich onverminderd in de gevarenzone, ondanks het gelijkspel tegen lijstaanvoerder Ajax (2–2) zaterdag jongstleden. Ook sommige andere clubs staan flink in de min. Over de eredivisiewaardigheid van promotus De Graafschap (Jan Vreman) bestaan bij velen twijfels. Cambuur (Henk de Jong) haalt voorlopig niet het peil van de beide voorafgaande seizoenen, mede door het vertrek van een aantal sterkhouders. En Oranje? De totale verrassende puntenwinst van het Nederlands elftal is na de beide wedstrijden tegen IJsland en Turkije gelijk aan -3,9. Oranje doet het daarmee dit seizoen voorlopig gemiddeld slechter dan welke eredivisieclub dan ook.

De ‘trainers-barometer’ zal regelmatig geactualiseerd worden. Medio december zullen we weer een update presenteren, om aan te geven welke besturen ‘onder de kerstboom’ wellicht zullen besluiten afscheid te nemen van hun trainer-coach dan wel in de wintertransferperiode (januari 2016) spelers te kopen of te huren.

Referenties

Stadtmann, G. (2006), Frequent News and Pure Signals: The Case of a Publicly Traded Football Club, Scottish Journal of Political Economy, 53(4), pp. 485–504.

Jan van Ours, Martin van Tuijl, “Het ontslaan van een voetbaltrainer is vrij zinloos”, Me Judice, 29 September 2014.

Ours, J.C. van, & Tuijl, M.A. van (2016). In-Season Head-Coach Dismissals and the Performance of Professional Football Teams, Economic Inquiry, 54, forthcoming.