Ook Duitse juristen kunnen oplossing eurocrisis dwarsbomen

Toets aan Duitse grondwet

Onder de Nederlandse economen en politici is een debat gaande over de oplossingen voor de eurocrisis. Het debat wordt niet zo vurig gevoerd als in Duitsland maar dat er debat plaats vindt, is een goede zaak.

Helaas wordt in het Nederlandse debat een cruciale speler óf vergeten óf gebagatelliseerd namelijk dat alle voorgestelde oplossingen het groene licht moeten krijgen van het Duitse Constitutionele Hof in Karlsruhe. Waar in Nederland de Tweede Kamer het laatste woord heeft, is dat het genoemde Hof in Duitsland en niet de Bondsdag.

Bij zijn beraadslagingen is het Hof in Karlsruhe niet gebonden aan Europees recht. ´Karlsruhe´ heeft de taak elke maatregel te toetsen aan de Duitse grondwet en de Duitse grondwet alleen. Wellicht juist omdat wij in Nederland zo’n instelling niet kennen, doet bijna iedereen alsof Karlsruhe niet bestaat of hooguit een bijzaak is. Een dergelijke opstelling getuigt van weinig kennis van zaken en leidt ertoe dat het debat, hoe interessant ook, in feite zinloos is.

Zo klinkt het in het Nederlandse debat bijna altijd dat de Europese Economische en Monetaire Unie (EMU) deze en toekomstige crises alleen kan overleven als de eurozone een begrotingsunie vormt, in welke mate en vorm dan ook. Een begrotingsunie betekent een zekere mate van soevereiniteitsoverdracht van de lidstaten naar Europees niveau.

In Duitsland is het Constitutionele Hof in Karlsruhe dat het laatste woord erover heeft en niet Berlijn. Dat is een feit en geen kwestie van ermee eens of oneens zijn en economen kunnen het Duitse Hof ook niet buiten spel zetten door maar aan te nemen dat het geen rol speelt, omdat het een onwelgevallige waarheid is bij de boodschap die zij menen te moeten uitdragen. Ook kunnen deze economen zich er niet gemakkelijk van af maken door op te merken dat juristen dit maar moeten uitmaken. De beslissing van het Hof is van existentiële betekenis voor het voortbestaan van de eurozone.

Spelregels

Wie wel rekening houdt met de hoogste Duitse rechters, begaat echter een enorme fout door te denken dat het Hof in Karlsruhe met zijn uitspraak op 12 september 2012 de spelregels opnieuw gaat bepalen. ´Karlsruhe´ heeft die spelregels namelijk nu bijna een jaar geleden, op 7 september 2011, al bepaald. Sterker nog, toen heeft Berlijn de eerste gele kaart gekregen. Wat Europa op 12 september a.s. gaat horen is niet wat de spelregels zijn maar of Berlijn de tweede gele kaart, en dus rood, zal krijgen met betrekking tot het permanente noodfonds (ESM).

In elk voorstel om de eurocrisis op te lossen is meer geld op tafel leggen steeds de cruciale factor. In zijn oordeel van september vorig jaar bepaalde het Hof echter dat het dan in feite gaat over wat de Duitse rechters ´begrotingsaangelegenheden´ noemen en die noemt het Hof ‘een centraal element van soevereiniteit’. Dit betekent dat elke keer als er geld uit het permanente noodfonds moet worden opgenomen, de Duitse regering verplicht is het Duitse parlement om toestemming te vragen. Als dat niet zou gebeuren, dan zou het stemrecht van de Duitse kiezer uitgehold worden. Dat zou in strijd zijn met de Duitse grondwet.

Het Hof heeft verder bepaald dat Duitsland ‘geen permanente mechanismen mag opzetten die ertoe zouden leiden dat Duitsland verplichtingen op zich neemt waarvan de omvang afhankelijk is van besluiten in andere eurolanden en waarover het Duitse parlement dus niets te zeggen heeft’. Wat de Europese politici ook besluiten, er mag van de Duitse rechters geen sprake zijn van ‘een onomkeerbaar proces met nadelige gevolgen voor de budgettaire soevereiniteit van de Duitse Bondsdag’.

Referendum

Tot slot is het onjuist te denken dat Berlijn als het nodig is, ‘Karlsruhe’ kan negeren. Het Duitse Constitutionele Hof geniet mogelijk nog meer aanzien dan de Bundesbank onder het Duitse volk. Dit betekent dat geen politicus het in zijn hoofd zou halen een confrontatie te zoeken met het Hof. Dat Duitse volk is, zo bepaalden de hoogste rechters in een uitspraak uit 2008, als enige bevoegd macht over te dragen aan wie dan ook.

Dit betekent dat voor elke serieuze oplossing voor de eurocrisis een referendum in Duitsland nodig zal zijn. In tegenstelling tot Nederland kan de regering daar geen raadplegend referendum van maken of er helemaal van afzien. Het komt er dus niet op neer of Angela Merkel iets wil maar of het Duitse volk ergens voor of tegen is. De Nederlandse economen en politici die Karlsruhe voor het gemak vergeten, snappen dit fundamentele punt niet en verdoen hun tijd met allerlei voorstellen hoe de eurocrisis op te lossen.

Dit artikel is tevens verschenen in de Volkskrant van 9 augustus 2012.