Na neoliberaal succes van Europa tijd voor nieuwe realistische solidariteit

Vanwaar de nederlaag?

Sociaaldemocraten behaalden een verpletterende nederlaag bij de Europese verkiezingen. De PvdA verloor vier van de zeven zetels in het Europese Parlement, terwijl de partij van Geert Wilders met de leuze ‘meer Nederland, minder Europa’ een sprong maakte van nul naar vier zetels. Interessant is dat pro-Europese partijen links van het midden - D66 en GroenLinks - zetelwinst boekten. In Engeland werd de Labour Party onder de afbladderende premier Gordon Brown keihard afgestraft. Een rechtse populist als premier Sarkozy van Frankrijk boekte winst, maar in Nederland verloor het CDA toch nog twee van haar zeven zetels.

Anti-Europa is ‘in’

De uitslag bevestigt wat politicologen al langer constateren: er valt politieke winst te behalen met een anti-Europese campagne. Linkse populisten stellen dat Europa niet veel meer is dan een neoliberaal project. Conservatieven en liberalen stellen inderdaad dat dit de kern van het Europese project is: niet meer en niet minder. Zodra gezorgd is dat de meedogenloze, straffe wind van de concurrentie door heel Europa haar heilzame werk kan doen en de Euro alle nationale munten verdrongen heeft, dan is Europa af. Linkse populisten vergeten dat de interne markt enorm heeft bijgedragen aan de groei van achtergebleven gebieden in Europa en aan de welvaart van tientallen miljoenen burgers. Rechtse populisten als Geert Wilders hebben een punt als ze de regentencultuur in Den Haag en het ondemocratische karakter van de Europese politiek aanvallen, maar bespelen ook het onderbuikgevoel van burgers door te hameren op de bedreigingen van immigratie en de Islam. De opkomst van linkse en rechtse populistische partijen is de voornaamste reden voor het verlies van de middenpartijen als PvdA en CDA.

PvdA is afwezig

De PvdA kan haar verlies niet toeschrijven aan nieuwe telmethodieken of de internationale malaise van sociaaldemocraten. In Engeland tellen mee de bonnetjesaffaire en een besluiteloze premier die de greep op zijn partij kwijt is. De Franse socialisten zijn al jaren de weg kwijt. En linkse partijen als D66 in Nederland, maar vooral de Democraten onder President Obama weten wel een nieuwe linkse agenda te formuleren en te realiseren. Dat vereist moed. Wouter Bos krijgt er daarom van langs van Jan Pronk. Hij was immers totaal afwezig tijdens de Europese verkiezingen. Bos lijkt zelfs bereid de positie van Eurocommissaris aan het CDA te gunnen. De sympathieke, immer enthousiaste staatssecretaris Frans Timmermans moest op zijn fiets in zijn eentje de Europese kar trekken. Zo is Bos nimmer een rechtstreeks debat met Geert Wilders aangegaan om uit te leggen waarom Europa er nog steeds toe doet. Pronk verzuimt helaas aan te geven hoe Bos leidershap had kunnen tonen en daarom blijft zijn kritiek een beetje makkelijk.

Kernthema’s PvdA

De kernthema’s van de PvdA zijn solidariteit en realisme. Solidariteit met toekomstige generaties, dus sparen voor een waardevast pensioen van toekomstige ouderen en investeren in duurzaamheid, milieu en natuur. Solidariteit met anderen die het minder hebben dan ons, dus effectieve ontwikkelingshulp aan de armste landen, humanitaire vredesoperaties, fatsoenlijke uitkeringen voor mensen die niet meer kunnen werken vanwege ziekte, invaliditeit of pech, een goede zorg voor de mensen die ziek worden, en een rechtvaardige inkomensverdeling. Solidariteit met de vreemdeling en met minderheden, dus geef nieuwe Nederlanders een kans zich te ontplooien en doe er alles aan de rechten van minderheden te waarborgen.

De PvdA onderscheidt zich van andere linkse partijen door realistische politiek te bedrijven. De PvdA heeft de edele plicht te investeren in een sterke economie, want alleen dan blijft solidariteit betaalbaar. Realisme betekent ook dat je geen gekke Henkie bent en alleen degenen helpt die het verdienen doordat ze hun stinkende best hebben gedaan hun eigen broek op te houden en het desalniettemin niet is gelukt. De PvdA toont dus solidariteit alleen met degenen die pech hebben, niet met uitvreters. Een realistische politiek betekent ook staan voor je zaak en proberen de kiezers te winnen voor het algemeen belang en voor een ambitieus solidair beleid dat haalbaar is.

Europa betekent welvaart

Wat zou Bos dan hebben kunnen bevechten voor Europa? Allereerst door erop te wijzen dat de interne markt en de gemeenschappelijke munt veel banen en welvaart hebben opgeleverd. En door erop te wijzen dat een herstel van een wereldwijde recessie een Europese en een wereldwijde aanpak voor de stimulering van de vraag vereist. Landen doen dat niet alleen, maar hebben er wel een belang bij dat samen te doen. Door er eveneens op te wijzen dat het herstel van het vertrouwen in banken essentieel is voor het herstel van de economie en dat dit een Europese aanpak van financieel toezicht en opruimen van alle rotte appels vereist.

Aanpak grensoverschrijdende problemen

Maar Europa is vandaag de dag veel meer dan een economisch project. Onze planeet kampt met gigantische klimaatproblemen zoals ontbossing, destructie van de biodiversiteit en opwarming van de aarde. Die problemen kunnen alleen in internationaal verband worden aangepakt. Overigens mag Europa er prat opgaan dat ze het stelsel van verhandelbare CO2-rechten heeft uitgevonden. Europa heeft ook te maken met terroristen en die vallen het beste te bestrijden door Europees samen te werken, en dat gebeurt nu veel te weinig. Europa heeft ook te maken met een toestroom van migranten op zoek naar werk en inkomen. Een solidaire en verantwoorde aanpak hiervan werkt alleen op Europees niveau.

Europa is meer dan neoliberaal project

Kortom, het Europese project is veel meer dan een neoliberaal project, want zaken als milieu, ontwikkelingslanden, migratie, en terrorisme moeten veel hoger op de agenda komen. Tegelijkertijd, zullen andere Europese verspillingen, zoals de absurde landbouwsubsidies, op de helling moeten. Immers, deze subsidies ontnemen ontwikkelingslanden de kans zichzelf te ontplooien terwijl Europese consumenten

worden opgezadeld met veel te hoge prijzen voor landbouwproducten. Over al deze zaken hoor je rechtse populisten als Geert Wilders niet. Het is daarom een gemiste kans dat sociaaldemocratische leiders het belang van een nieuwe realistische internationale solidariteit niet op de agenda hebben gezet.

Gemiste kans

Europa is ziek. Het Europese Parlement heeft amper iets te zeggen en de Europese Commissie zelf kan niet politiek worden afgerekend. Veel zaken worden in achterkamertjes bedisseld. Voorzitter Barroso loopt alvast warm opdat hij nog een termijn mag aanblijven, maar de brave borst heeft nooit zoals Obama in de VS een strijdbare agenda voor Europa geformuleerd en die in een keiharde verkiezingsstrijd moeten bevechten. En als vooraanstaande linkse politici als Brown en Bos het dan volstrekt laten afweten in de Europese verkiezingen is het geen wonder dat realistisch-linkse kiezers zich massaal van Europa afwenden.

* Dit artikel is tevens verschenen in NRC Handelsblad van 10 juni 2009.