Het eigen huis op orde

Geloofwaardigheid kabinetsbeleid

Het kabinet-Rutte staat bij het herschrijven van het regeer- en gedoogakkoord voor de krachtproef het vertrouwen in Nederland te herstellen van drie partijen: internationale beleggers, Nederlandse burgers en Europese partners.

De hoofdzaak is een bezuinigings- en hervormingspakket dat zowel de budgettaire soliditeit als de verdiencapaciteit van de Nederlandse economie versterkt. Het kabinet kan de kredietwaardigheid van Nederland niet aannemen als vanzelfsprekend. Ook kan het met vage beloftes over toekomstige aanpassingen geen respijt van de Europese Unie verwachten bij het voldoen aan de tekortnorm van 3 procent. Nederland staat voor de geloofwaardigheid van het Europese begrotingsbeleid; wij stonden immers voor een strikte naleving van de tekortnorm door Zuid-Europa.

Veel respijt moet Nederland ook niet willen hebben. De overheid leeft boven haar stand. Het economische potentieel van Nederland is voorafgaand aan de crisis van 2008 te hoog ingeschat. Bijsturingen zijn noodzakelijk. Angst voor een vicieuze cirkel van bezuinigingen naar recessie en terug naar nog meer bezuinigingen zijn terecht in een grote vrij gesloten economie, zoals de Verenigde Staten of de EU als geheel, maar gelden minder in onze kleine, open economie met relatief veel schulden.

Structurele hervormingen

De kernvraag is of premier Rutte brede steun weet te vergaren voor structurele hervormingen. De geloofwaardigheid van de maatregelen is essentieel. Dit vereist zichtbaar politiek draagvlak. De politieke pijn moet nu worden genomen. Voortdurende onzekerheid over toekomstige spelregels vormen een directe aanslag op het vertrouwen van consumenten en beleggers.

Beleggers zien Nederland als een van de meest solide landen in Europa, maar de structurele zwakheden van onze economie worden zichtbaarder – de hoge hypotheekschuld die op de balansen van banken drukt, hoge schulden van starters op de woningmarkt, oplopende zorgkosten, de grote vergrijzingsgevoeligheid van de staatsfinanciën, de achterblijvende arbeidsmarktparticipatie van ouderen en het steeds Spanje-achtiger karakter van de Nederlandse arbeidsmarkt: enerzijds goed beschermde vaste banen, maar anderzijds een uitdijende schil van flexibele arbeid. Dit is een dodelijke mix, die menselijk kapitaal en daarmee de motor van onze welvaart bedreigt.

De kaasschaaf helpt deze keer niet. Blijvende budgettaire soliditeit vereist dat de structurele tegenvallers op de overheidsbegroting van zo’n 10 miljard euro worden weggewerkt met maatregelen die de structurele kwetsbaarheden van de Nederlandse economie aanpakken. Het gaat om drie pakketten die elk structureel ruim 3 miljard euro kunnen opleveren: de woningmarkt, arbeidsmarkt en pensioen, en de gezondheidszorg.

Woningmarkt

In de woningmarkt dient de fiscale hypotheekrenteaftrek geleidelijk te worden beperkt, om de fiscaal gedreven balansverlenging terug te dringen die banken en huishoudens kwetsbaar maakt. Een einde aan de fiscale windhandel van spaarhypotheken, verhoging van het huurwaardeforfait op kapitale villa’s en renteaftrek tegen maximaal 30 procent gaan in de goede richting. Verder moeten woningcorporaties zich beperken tot sociale woningbouw voor de werkelijk zwakken. Dan kunnen de meeste huren geleidelijk naar een marktconform niveau.

Arbeidsmarkt

Op de arbeidsmarkt kan de WW worden verkort en gaan werkgevers die werknemers ontslaan maximaal het eerste half jaar WW-uitkeringen betalen, onder een gelijktijdige hervorming van het ontslagrecht. Bovendien stijgt de AOW-leeftijd vanaf 2013 elk jaar met twee maanden, tot 68 jaar in 2031. Hierna wordt hij gekoppeld aan de levensverwachting.

Zorg

In de zorg komen forse, inkomensafhankelijke eigen bijdragen waar dat niet leidt tot latere escalering van zorgkosten. Verder gaat ouderenzorg (behalve zware dementie) geleidelijk uit de AWBZ, naar de reguliere zorgverzekeraars of naar de WMO. Ouderenzorg wordt een private verantwoordelijkheid, met een gemeentelijk vangnet voor ouderen zonder geld of sociaal netwerk.

Bezuinigingen op korte termijn

De mate waarin deze structurele hervormingen direct geld opleveren, hangt af van hoe snel ze worden ingevoerd. Gedacht moet worden aan een complementair pakket dat ook op korte termijn geld oplevert. Suggesties zijn een versnelde fiscalisering van de AOW en aanpassingen in de studiefinanciering. Een sociaal leenstelsel kan toegankelijkheid waarborgen voor kinderen uit gezinnen met lage inkomens. Een verhoging van het lage btw-tarief, bevriezing van ambtenarensalarissen en afzien van indexering van de belastingschalen kunnen eventueel ook op korte termijn, maar pure lastenverzwaringen en belastingverhogingen zijn schadelijk voor het groeivermogen en moeten zo veel mogelijk worden vermeden. Het kabinet moet zijn politieke kapitaal niet verspillen aan maatregelen die de structurele gezondheid van de overheidsfinanciën niet of nauwelijks verbeteren.

Het kabinet staat voor de driedubbele uitdaging om het vertrouwen te versterken van beleggers, burgers en Europese partners, door een geloofwaardig bezuinigings- en hervormingspakket. Voor het draagvlak onder burgers is inclusief beleid met visie en bevlogenheid essentieel, juist in deze tijd van harde maatregelen. Dan gaat het bijvoorbeeld om de emancipatie van ouderen in de samenleving in het algemeen en de arbeidsmarkt in het bijzonder, alsmede om het ontwikkelen, koesteren en benutten van de talenten van iedereen – ook het groeiende aantal mensen zonder vast arbeidscontract.

Eigen beleidsruimte

We moeten ophouden onze problemen toe te schrijven aan ongrijpbare, uit het buitenland komende krachten. Laten we in plaats hiervan onze eigen verantwoordelijkheid nemen. Nederland heeft zijn welvaart te danken aan dat buitenland, maar heeft nog steeds veel eigen beleidsruimte op de terreinen die de dynamiek van een economie bepalen – de arbeidsmarkt en de woningmarkt – maar ook sectoren die menselijk kapitaal ontwikkelen en onderhouden: de zorg en het onderwijs. Door een betere inzet van private en publieke middelen kan ook daar in moeilijke tijden vooruitgang worden geboekt.

Dit artikel is tevens verschenen in NRC Handelsblad van donderdag 22 maart.