Geef 18-jarigen (eindelijk) het volwassen minimumloon

Inleiding

De lange staart voor acht afzonderlijke leeftijden voor het minimumjeugdloon was internationaal gezien uniek in 1974, en dat is het, zij het heden met zes leeftijden, nog steeds. Pas in 2017 en 2019 is het stelsel voor het eerst (iets) ingekort. De volwassen leeftijd voor het minimumloon (VML) werd in twee stappen verlaagd van 23 naar 21 jaar. Dat was het politieke antwoord op een succesvolle actie van Young & United van de FNV, met de inzet om het VML met 18 jaar te laten beginnen. In een fameuze tv-scene betoogde een activist op de aandeelhouders­vergadering van Ahold dat hij op de werkvloer dezelfde verantwoordelijkheid droeg als een volwassene, verder met dezelfde prijzen werd geconfronteerd, maar slechts de helft betaald kreeg. Daarop scheurde hij demonstratief zijn colbertjasje doormidden. De teleurstellende politieke uitkomst was echter dat 18-jarigen voortaan inderdaad precies de helft gingen ontvangen, omhoog van 45 procent (maar altijd nog ver onder de 62,5 procent van 1974).

Wijzigingen in het verleden

Viermaal zijn de onderlinge verhoudingen van de jeugdlonen gewijzigd (tabel 1.A). Deze ‘staffeling’ berust in het geheel niet op aangetoonde economische productiviteits­verschillen. Volgden de jeugdlonen in 1974 nog losjes de cao’s, inmiddels dansen de cao’s al decennia naar de pijpen van de officiële minimumlonen. De forse veranderingen in de loop van de tijd wijzen op puur politieke rekenarij. Werd een 19-jarige in 1974 als het ware 12 procent productiever geacht dan een 18-jarige, inmiddels is dat 20 procent. Een 20-jarige wordt nu 33 procent productiever verondersteld dan een 19-jarige, driemaal het verschil van 1974 (tabel 1.B). Onderzoek (Kabátek, 2021) vond – voor de jaren 2006 tot 2012 – vanwege dit stelsel een verhoogde kans op ontslag voor jongeren kort voordat op hun volgende verjaardag hun loon aanmerkelijk zou stijgen. De huidige, veel grotere stappen voor 17- tot 20-jarigen, maken dit voor werkgevers alleen maar aantrekkelijker.

Grote loonverschillen die niet overeenkomen met productiviteitsverschillen zijn oneerlijk voor werknemers en bieden tegelijkertijd werkgevers de mogelijkheid tot ‘arbitrage’ [...] De Amerikanen sloten deze mogelijkheden doelbewust af bij de invoering van hun minimumloon in 1939, Nederland verhief ze echter tot wet in 1974.

Grote loonverschillen die niet overeenkomen met productiviteitsverschillen zijn oneerlijk voor werknemers en bieden tegelijkertijd werkgevers de mogelijkheid tot ‘arbitrage’: voor hetzelfde werk (veel) goedkopere werknemers inhuren. Dat geldt voor jongeren zowel onderling (zie Kabátek) als in vergelijking met volwassen minimumloners. De Amerikanen sloten deze mogelijkheden doelbewust af bij de invoering van hun minimumloon in 1939, Nederland verhief ze echter tot wet in 1974.

Tabel 1. Staffel minimumjeugdlonen: leeftijdsverhoudingen, 1974-2024.

Minimumjeugdloon onwaarschijnlijk veel minder waard geworden

Ons land blijft hierdoor ver achter bij Europa. Het gemiddelde uurloon onder de twintig jaar ligt op 33% van het algemene gemiddelde in Nederland, ver onder de 58% van alle andere Europese landen; jongeren tot 30 jaar (op 63%) liggen elders in twee landen iets lager maar meestal hoger, op 80% (Eurostat, 2022).

Daarnaast zijn de minimumlonen in het algemeen in de loop van de tijd onwaarschijnlijk veel minder waard geworden voor de werknemer, idem goedkoper voor bedrijven (tabel 1.C). Oorzaak is de sterk achtergebleven wettelijke aanpassing aan de welvaartsgroei (Salverda, 2023). Het stelsel van minimumjeugdlonen van nu ligt 20 procent lager dan in 1974 na correctie voor de prijsontwikkeling. Het reële minimumloon van een 18-jarige ging met 22 procent omlaag. De dalingen voor 15 tot en met 20 jaar zijn aanmerkelijk groter dan die van het volwassen minimumloon (-2%); 21- en 22-jarigen profiteerden van de lagere VML-leeftijd maar komen uiteraard niet boven het (gezakte) volwassen minimumloon uit.

De verleidingen van arbitrage zijn dus in drie richtingen groter geworden: tussen de huidige minimumjeugdloners onderling, tussen hen en volwassen minimumloners, en met name ook tussen minimumloners in het algemeen en de hoger beloonden. Na inflatiecorrectie steeg het gemiddeld verdiende loon (inclusief de lagere minimumlonen) met 41 procent. Tegenover 20 procent daling opent dat een groot kostenvoordeel, en een diepe welvaartskloof.

Het gemiddelde uurloon onder de twintig jaar ligt op 33% van het algemene gemiddelde in Nederland, ver onder de 58% van alle andere Europese landen [...] Het stelsel van minimumjeugdlonen van nu ligt 20 procent lager dan in 1974 na correctie voor de prijsontwikkeling. Het reële minimumloon van een 18-jarige ging met 22 procent omlaag.

Wie dagelijks ziet hoe hard er door jongeren wordt gewerkt in supermarkten en de horeca, in precies betaalde (deel)uren zonder leegloop, en hoeveel beter zij tegenwoordig geschoold zijn dan vroeger, begrijpt dat de reële daling van de minimumjeugdlonen niet berust op een daling van de arbeidsproductiviteit. Integendeel, tussen 1974 en 1995 steeg de relevante productiviteit met meer dan een derde, tussen 1995 en 2022 verdubbelde ze verder. Allesbehalve eerlijk dus.

Het loon van de 22- en 21-jarigen steeg in 2017-2019 met 19 respectievelijk 41 procent. Uitvoerig economisch onderzoek nadien heeft geen negatieve gevolgen gevonden voor de werkgelegenheid van de betrokken leeftijdsgroep (Bezooijen e.a., 2021). Integendeel, serieus op werk gerichte jongeren (voltijders en niet langer onderwijsvolgend) zagen hun arbeidsvolume groeien. Met andere woorden, de hogere lonen kwamen geheel ten goede aan het inkomen van jongeren. Belangrijk is ook dat de vrees niet is bewaarheid dat jongeren aangelokt door hoger loon meer zouden gaan werken ten koste van verdere opleiding. CBS (2024) toont echter dat 21- en 22-jarigen in 2023 vaker werken terwijl ze ook onderwijs volgen (51%) vergeleken met 2016 (42%), vóór de verandering, en minder vaak zonder onderwijsdeelname (van 31% naar 25%). Hoger loon lijkt juist tijd vrij te kunnen spelen om onderwijs te volgen.

Macht van grote werkgevers

De positieve uitkomst van de werkgelegenheid past goed bij het minimumloononderzoek van economen die werkgevers een zekere macht toekennen in de loonvorming (‘monopsonie’), in tegenstelling tot economen die hun liefde betuigen aan volkomen concurrentie. Ondernemingen kunnen hogere lonen gaan betalen zonder dat het automatisch werkgelegenheid kost. Deze uitkomst past ook goed bij de sterke verschuiving van minimumloners naar grote bedrijven met 100 of meer werknemers (Salverda, 2024). Die hebben tegenwoordig 60 procent van alle minimumloon­werkgelegenheid in handen, en betalen hun werknemers tweemaal zo vaak het minimumloon als voorheen. Het werkgelegenheidsaandeel van kleine bedrijven (tot 10 werknemers) halveerde tot 20%, en het percentage minimumloners onder hun werknemers daalde met drie kwart. Het beeld van de kleine kruideniers van de jaren ’70 die worstelen met hun personeelskosten, is al lang achterhaald. Op de  organisatiekracht van grote supermarktketens berust de hoge dekking van de betreffende CAO (meer dan 80 procent van alle werknemers), en niet op het geringe vakbondslidmaatschap dat vermoedelijk hooguit 10 procent bedraagt. Bedrijven zetten daarmee stellig een stempel op de inhoud van de cao. Win-win is de situatie, maar slechts voor één van de twee partijen: arbeidsproductiviteit gestegen én reële lonen gedaald.

Al lang beantwoorden de minimumjeugdlonen niet meer aan de dubbele doelstelling van het minimumloon: verzekering van een eerlijke én en minimaal leefbare beloning. Deze situatie geeft een goede reden, en ook goede moed, om daar wat aan te doen en de schoorvoetende verlaging van het VML naar 21 jaar door te trekken naar 18 jaar. Vergelijkbaar met 2017-2019, kan dat bijvoorbeeld in drie stappen. In 2025 gaan de uurlonen van alle drie leeftijden 18, 19 en 20 omhoog met € 2,75 (ruim 2 euro in prijzen van 2017), dat brengt 20-jarigen op het volwassen niveau; in 2026 gaan de twee leeftijden 18 en 19 nogmaals met hetzelfde bedrag omhoog en halen 19-jarigen het volwassen niveau; in 2027 ten slotte verleent een half zo grote stap (€ 1,37) de 18-jarigen eindelijk ook volwassenheid aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Eén uniform jeugdloon voor 15 tot 17-jarigen daarnaast lijkt genoeg. Recht op een volwassen minimumloon met 18 jaar is net zo eerlijk als volledig kiesrecht.

Referenties

Bezooijen, Emiel van, Wiljan van Berge and Anna Salomons (2021). The Young Bunch: Youth minimum wages and Labor Market Outcomes. Discussion paper 422. CPB, The Hague. DOI: 10.34932/r1bs-x580

CBS (2024). Arbeidsdeelname jongeren. 

Eurostat (2022). Structure of earnings survey 2018: hourly earnings [earn_ses_hourly].

Kabátek, Jan (2021). Happy birthday, you’re fired! Effects of an age-dependent minimum wage on youth employment flows in the Netherlands. ILR Review, 74(4): 1008–1035. https://doi.org/10.1177/0019793919897914

Salverda, Wiemer (2023). Welvaartswinst van de afgelopen halve eeuw is volledig voorbijgegaan aan het sociale minimum [Growing prosperity of half a century is missed by minimum incomes]. Economisch-Statistische Berichten, 108 (4825), 28 September, 414-416. Welvaartswinst afgelopen halve eeuw voorbijgegaan aan sociale minima - ESB

Salverda, Wiemer (2024). The Netherlands’ minimum wage 1969-2022: Can we learn from decline? Journal of Economics and Statistics. DOI 10.1515/jbnst-2023-0036