De bestrijding van stress verdient meer politieke aandacht en budget

Stress op de agenda

Het feit dat ‘stress’ in 2014 voor het eerst een formele plek op de politieke agenda krijgt is goed nieuws met betrekking tot een verontrustend verschijnsel. Minister Asscher stuurt in 2014 een uitgewerkt ‘Plan van aanpak (werk)stress’ naar de Tweede Kamer, die er vervolgens over zal debatteren. Het budget dat de minister ter beschikking stelt, één miljoen euro voor de gehele kabinetsperiode, is echter veel te bescheiden. Het staat niet in verhouding tot de kosten die deze maatschappelijke uitdaging nu al met zich meebrengt.

Allerhande studies indiceren dat een aanzienlijk deel van de zorgconsumptie gerelateerd is aan teveel (chronische) stress. Zo stellen Perkins et al. (1994) bijvoorbeeld dat 60% tot 90% van de bezoeken aan een (huis)arts stress gerelateerd zijn. Kalia (2002) komt tot een soortgelijke bevinding 75% tot 90 % van de bezoeken is stress gerelateerd. Een dergelijk verband geldt ook voor ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. Indien men bedenkt dat de omvang van de collectieve zorgconsumptie in Nederland circa 90 miljard euro bedraagt en de kosten van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid bedragen circa twintig miljard euro dan is het niet ondenkbaar dat de collectieve lasten van (chronische) stress zeer substantieel zijn en miljarden euro´s omvatten. De vraag of je daar met een miljoen euro adequaat en voldoende beleid op kan voeren is eenvoudig te beantwoorden.

Gemeenschappelijke verantwoordelijkheid

De lang gehuldigde opvatting dat stress een individuele verantwoordelijkheid betreft, is niet langer houdbaar. De substantiële kosten worden immers afgewenteld op het collectief, overheid, werkgevers en zorgverzekeraars. En die vele miljarden drukken ook op de belasting- en premiebetalers.

Men kan zich verwonderen over het gebrek aan aandacht voor stress. Waarom zijn er bijvoorbeeld wel omvangrijke ontmoedigingsprogramma’s tegen alcoholgebruik door jongeren en wordt er fors geld besteed aan overgewicht, zo vragen wij ons af? En hebben de beleidsbepalers al eens bedacht dat roken, eten en gebruik van drank en drugs vaak een ongelukkige vorm van stressmanagement weerspiegelen? Bestrijden van stress is vrijwel geen speerpunt van beleid en heeft een budget dat een druppel op een gloeiende plaat is. Maar als we de ziektelast en financiële schade als maatstaf zouden nemen, verdienen ‘stressinterventies’ topprioriteit.

Er wordt wel eens gezegd dat de moderne mens op een dag meer prikkels verwerken dan onze verre voorvaderen in hun hele leven. Dat betreft dan vooral de belasting van ons brein. Ondertussen is onze fysieke constitutie niet ingrijpend veranderd, maar wel staat door alle hersenactiviteit onze autonome ontspanning (beweging, slaap) zwaar onder druk.

Ziekmakende stress

Wij zullen onder ogen moeten zien dat onze huidige leefwijze gepaard gaat met een aanmerkelijk verhoogd risico op een ziekmakende ontregeling van het stresssysteem. Dat behoeft meer en expliciete aandacht op de werkvloer, in het onderwijs én in medische protocollen. Vaak worden patiënten uitgebreid onderzocht, met inbegrip van allerhande dure testen, en worden dure behandelingen ingezet, zonder dat ooit naar stress is geïnformeerd. Dat kan en moet beter.

Stressbestrijding mogelijk

Er is ook goed nieuws: stress is niet louter een functie van de objectieve gebeurtenissen om ons heen, maar ook een gevolg van de individuele beleving en andere subjectieve factoren. Er is voldoende ervaring en evidentie ontwikkeld waaruit blijkt dat stress doeltreffend kan worden verminderd en ontladen. Denk bij stressinterventies niet aan zweverige toestanden, maar wel aan keurig wetenschappelijk onderbouwde technieken, zoals ontspanningsoefeningen met behulp van ademhaling, yoga, running-therapie, of mindfulness-programma’s. De zogenaamde ‘relaxatie-respons’ is in de jaren zeventig voor het eerst omschreven door Harvard cardioloog Herbert Benson (2011) en in feite de inverse van de stressreactie. De ‘relaxatie-respons’ resulteert in een meetbare daling van het metabolisme, een tragere hartslag, een verlaagde bloeddruk, betere cognitieve prestaties en ontspannen spieren en ademhaling. Er zijn voldoende indicaties, oa. die van de World Health Organization (zie Griffiths, 2003), dat stressinterventieprogramma’s renderen, zowel in medische als economische termen.

In de Verenigde Staten en in Groot-Brittannië hebben steeds meer public schools ‘mindfulness’ in hun basiscurriculum. Voor een hogere arbeidsproductiviteit en lagere zorgkosten zijn wiskunde en taal nu eenmaal niet genoeg. Wij stellen voor om alle Nederlandse scholieren en werknemers blijvend te wapenen met vaardigheden tegen de veelheid aan prikkels, ‘stress’ en mentale werklast waar ze mee geconfronteerd gaan worden. De maatschappelijke kosten van stress legitimeren substantiële aandacht en een veel omvangrijker budget. Minister Asscher doet een goede stap, maar we hebben nog een marathon te gaan.

Referenties

Benson, H., & Klipper, M. Z. (1992). The relaxation response. Harper Collins, New York.

Benson, H. (2011), “Eliciting the Relaxation Response". Benson Henry Institute for Mind Body Medicine, Massachusetts General Hospital (Harvard Medical School).

Duhault, J. L. (2002). Stress prevention and management: A challenge for patients and physicians. Metabolism, 51(6), 46-48.

Griffiths, C. e.a., (2003), ‘Work Organization & Stress’, WHO/Institute of Work, Health & Organisations.

Kalia, M. (2002). Assessing the economic impact of stress [mdash] The modern day hidden epidemic. Metabolism, 51(6), 49-53.

MacDonald, A. (2010). "Using the relaxation response to reduce stress" . Harvard University.

Perkins, A. (1994). Saving money by reducing stress. Harvard Business Review, 72(6), 12.