Swipen in het stemhokje?

Onderwerp:

Publieke sector

Afbeelding ‘De slag om de Eerste Kamer’ van marie-ll (CC BY-NC-SA 2.0)

11 mrt 2015

De verkiezingsdebatten voorafgaand aan de Provinciale Statenverkiezingen maken duidelijk dat inhoud en vorm door elkaar lopen. Hoe moeten kiezers op grond daarvan een verstandige keuze maken? Uit onderzoek van de Groningse hoogleraren Garretsen en Stoker blijkt dat gezichten van politici een zeer goede voorspeller zijn van verkiezingsuitkomsten, maar ook dat juist voor een land als Nederland – met een coalitiesysteem - de inhoud wel degelijk meetelt bij de stemkeuze.

Verkiezingen

Stemtinder, de parodie op de dating-app Tinder in het tv-programma Zondag met Lubach, is razend populair. Net zo als met een swipe op de echte dating-app geef je met een simpele muisklik aan of de foto’s van de diverse ‘provinciale’ kandidaten je bevallen en zo wordt je partijvoorkeur bepaald. Het lijkt vooral een grap maar verbazingwekkend genoeg staat al langer vast dat het fysieke voorkomen van politici zeer belangrijk is in het voorspellen van verkiezingsuitslagen. Beroemd is het voorbeeld van het eerste grote verkiezingsdebat tussen Kennedy en Nixon in 1960. De radioluisteraars vonden Nixon de winnaar, maar de tv-kijkers zagen een frisse, jong ogende Kennedy tegenover een sterk vermagerde, transpirerende Nixon. Zij wezen massaal Kennedy als winnaar aan, waarna Kennedy de presidentsverkiezingen ook daadwerkelijk won. Daarmee is natuurlijk niet gezegd dat de inhoud van het beleid er helemaal niet toe zou doen. De stand van de economie blijkt bijvoorbeeld een zeer goede voorspeller te zijn dat de zittende premier of president wordt herkozen, of dat regeringspartijen goed scoren bij verkiezingen (zie bijvoorbeeld Fair, 1978). In het afgelopen RTL-lijsttrekkersdebat werd Mark Rutte dan ook niet moe erop te wijzen dat dankzij hem en zijn kabinet de Nederlandse economie nu “spectaculair” groeit. Of het economisch herstel ook echt doorzet is uiteraard onzeker, maar de economische opleving werd hiermee alvast op het conto van Rutte zelf geschreven. Dat de Nederlandse economie vooral meebeweegt met de wereldeconomie en nationaal beleid er slechts beperkt toe doet, wordt door de oppositie waarschijnlijk tevergeefs als tegenargument gebruikt. Tevergeefs, omdat uit onderzoek blijkt dat kiezers de invloed van nationale politici op de economische groei dikwijls overschatten en dus inderdaad wellicht de neiging zullen hebben het (prille) economische herstel aan de zittende leider toe te schrijven [1]. Van volledig geïnformeerde kiezers zou je mogen verwachten dat ze het deel van de economische groei dat uit buitenland komt aangewaaid niet meewegen, maar ga daar als eenvoudige kiezer maar eens aan staan.

‘Dress for success’

Onvolledige informatie en gebrekkige kennis zijn precies de reden waarom we ons bij het bepalen van onze stem niet alleen laten leiden door de verkiezingsprogramma’s maar vooral ook door het fysieke voorkomen van politici. Het uiterlijk is namelijk een signaal van competentie van de kandidaten, althans dat denken we. In de afgelopen jaren is er door psychologen en economen voor veel landen en vele soorten verkiezingen stelselmatig bewijs gevonden dat zaken als het gezicht, de lengte of de manier van bewegen van politici vaak een goede voorspeller van de verkiezingsuitslag zijn. [2] Dit blijkt ook het geval als in onderzoek aan respondenten wordt gevraagd hun stem uit te brengen op voor hen volstrekt onbekende kandidaten. In een veel aangehaald onderzoek werd aan Zwitserse studenten gevraagd op basis van niet meer dan foto’s gevraagd de winnaars in regionale Franse parlementsverkiezingen aan te wijzen wat ze vervolgens prima wisten te doen (Antonakis en Dalgas, 2009).

Telt de inhoud nog wel?

Voor sommige politici lijkt het wellicht beangstigend dat hun verkiezingssucces in sterke mate afhankelijk is van allerlei factoren die buiten de directe beïnvloedingssfeer liggen. Maar moderne politici weten inmiddels heel goed dat beeldvorming belangrijk is; sterker nog, ze proberen daar steeds meer bewust gebruik van te maken. Het meest opvallende aan het genoemde RTL-debat was namelijk niet het debat zelf, maar de partijfilmpjes in de reclameblokken. In een beeldtaal die weinig te raden overliet, nodigde bijvoorbeeld D66-leider Alexander Pechtold de kijker uit vooral hem persoonlijk als toekomstig premier goed te keuren. Zo bezien hebben politici de boodschap van Stemtinder al lang heel goed begrepen.

Uit ons eigen recent onderzoek (Garretsen, Stoker, Alessie & Lammers, 2014) blijkt echter dat uiterlijk vertoon er niet altijd in even sterke mate toe doet. We vinden namelijk dat in landen waar kiezers meer op een partij in plaats van direct op een kandidaat stemmen, zoals in Nederland, de daadwerkelijke competentie van de kandidaten zwaarder weegt. Het onderzoek beslaat 196 verkiezingen in 44 landen. In landen met een parlementair meerderheidsstelsel of ‘winner takes all’ systeem, zoals in veel Angelsaksische landen, is het uiterlijk van politici gemeten aan de hand foto’s van de zittende leider en de belangrijkste uitdager, inderdaad een zeer significante voorspeller voor succes. Maar in landen met een representatief parlementair kiesstelsel zoals Nederland, blijkt juist de afwijking tussen de nationale en de wereld bbp groei, een indicator voor de competentie van de huidige machthebbers, er vooral toe te doen. Voor ons land geven deze resultaten dus enige hoop dat ook of misschien wel juist de inhoud telt. Maar de aanloop naar de Provinciale Staten-verkiezingen laat zien dat ook in ons land vorm en inhoud steeds meer door elkaar heen lopen. Dit is waarschijnlijk (helaas) ook zo op het moment dat een ieder van ons op 18 maart met het potlood in de aanslag in het stemhokje staat en echt moet kiezen.

Voetnoten:

[1] Zie Leigh (2009) en Collier en Hoeffler (2015) die laten zien dat bij nationale verkiezingen ten onrechte de (exogene) wereld bbp groei een goede voorspeller blijkt of de zittende leiders worden herkozen.

[2] Voorbeelden van onderzoek uit de psychologie, economie en politicologie waarbij het fysieke voorkomen de verkiezigen voorspelt: Ballew en Todorov (2007); Banducci et (2008); Benjamin en Shapiro (2009); Berggren et al (2010); Lawson et al (2010); Olivola en Todorov (2010); Poutvaara (2014); Rule et al (2010).

Referenties

Antonakis, J., & Dalgas, O. (2009). Predicting Elections: Child’s Play! Science 323, no. 5918: 1183.

Ballew, C.C., & Todorov, A. (2007). Predicting Political Elections from Rapid and Unreflective Face Judgments. Proceedings of the National Academy of Sciences, 104, 17948-17953.

Banducci, S.A., Karp, J.A., Thrasher, M., & Rallings, C. (2008). Ballot Photographs as Cues in Low-information Elections. Political Psychology, 29, 903-917.

Benjamin, D. J., & Shapiro, J.M. (2009). Thin-Slice Forecasts of Gubernatorial Elections. Review of Economics and Statistics., 91, 523-536.

Berggren, N., Jordahl, H., & Poutvaara, P. (2010). The Looks of a Winner: Beauty and Electoral Success.Journal of Public Economics, 94, 8-15.

Collier, P., & Hoeffler, A. (2015). Do Elections Matter for Economic Performance? Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 77, 1-21.

Converse, P. E. (1964). The Nature of Belief Systems in Mass Publics. In: Ideology and Discontent, ed. D.E. Apter, 206–261. New York: MacMillan.

Fair, R.C. (1978). The Effect of Economic Events on Votes for President. The Review of Economics and Statistics, 60, 159-173.

Garretsen, H. J.I. Stoker, R. Alessie, en J. Lammers (2014). Simply a Matter of Luck & Looks? Predicting Elections when Both the World Economy and the Psychology of Faces Count, CESifo Working Paper , nr 4857, CESifo, Munich,

Lawson, C. , Lenz, G.S., Baker, A., & Myers, M. (2010). Looking Like a Winner: Candidate Appearance and Electoral Success in New Democracies. World Politics, 62, 561-93.

Leigh, A.(2009). Does the World Economy Swing National Elections? Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 71, 163-181.

Olivola, C.Y., & Todorov, A. (2010). Elected in 100 Milliseconds: Appearance-Based Trait Inferences and Voting. Journal of Nonverbal Behavior, 34, 83-110.

Poutvaara, P. (2014). Facial Appearance and Leadership: An Overview and Challenges for New Research. The Leadership Quarterly, 25, 801-804.

Rule, N.O., Ambady, N., Adams, R.B., Ozono, H., Nakashima, S., Yoshikawa, S., & Watabe, M. (2010). Polling the Face: Prediction and Consensus across Cultures. Journal of Personality and Social Psychology, 98, 1-15.

Te citeren als

Harry Garretsen, Janka Stoker, “Swipen in het stemhokje?”, Me Judice, 11 maart 2015.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.