Euro behouden is onderdeel politieke agenda ECB

Opkopen staatsobligaties

Op donderdag 6 september heeft de Europese Centrale Bank besloten staatsobligaties van zwakke eurolanden op te kopen. Dit zullen staatsobligaties zijn met een looptijd van 1 tot 3 jaar. Om te voorkomen dat de aankoop tot een toename van de geldvoorraad leidt en daarmee tot inflatie gaat de ECB voor een gelijk bedrag uit de markt halen. Ten slotte gaat de ECB alleen staatsobligaties kopen als de desbetreffende lidstaten steun vragen bij het Europese noodfonds en moet het Internationale Monetaire Fonds betrokken worden bij het opstellen van de voorwaarden. De financiële marketen reageerden enthousiast. De AEX schoot omhoog naar het hoogste punt van het jaar. Is dit inderdaad de oplossing waar we al zo lang naar zoeken? Ik betwijfel het.

Merkel vs Weidmann

Allereerst wil ik erop wijzen dat Draghi moest toegeven dat dit besluit niet unaniem is genomen. Jens Weidmann, de president van de Bundesbank, heeft tegen gestemd. Dit is heel vervelend, maar wat in mijn ogen minstens zo kwalijk is, is dat dit meningsverschil al eerder op straat lag. Draghi heeft in een toespraak in Londen dit programma aangekondigd op een moment dat er nog geen overeenstemming over was. Op de volgende vergadering van het bestuur van de ECB was er nog te veel weerstand om dit programma bekend te maken. Draghi moest de markten teleurstellen. Daarna bleek dat Merkel soepeler was dan Weidmann en heeft Weidmann publiekelijk zijn mening bekend gemaakt. Het feit dat de Bundeskanzler soepeler is dan de president van de Bundesbank, is niet nieuw. Ook tijdens de onderhandelingen over het verdrag van Maastricht was Kohl meer toegevend dan de Duitse central bank wilde.

Tenslotte heeft het vorige Italiaanse lid van het bestuur van de ECB, Lorenzo Bini Smaghi, op 4 september in de Financial Times openlijk kritiek gegeven op het feit dat het meningsverschil naar buiten is gekomen (Smaghi, 2012). Hij verwijt dit Weidmann, wat ik discutabel vind omdat Draghi duidelijk het eerst voor zijn beurt heeft gesproken. Bovendien is het artikel van Smaghi aan het einde erg venijnig. Hij verwijt Weidmann nationaal sentiment en vindt dat deze zijn mond moet houden. Dit gaat volledig voorbij aan de systematische verschillen die er in de nationale culturen zit en die het het monetaire denken in de verschillende landen beïnvloedt (De Jong, 2002). Ook Draghi en Smaghi hebben daar last van. Hieraan zo maar voorbij gaan is onjuist. De erg botte toon verkleint deze tegenstellingen niet, integendeel.

Duitse zorgen

Bovendien hebben we hier wel te maken met de vertegenwoordiger van de grootste economie van het eurogebied. Je gaat toch niet tegen de wil van de grootste aandeelhouder telkens jouw eigen gelijk halen? Bedenk wel dat al twee Duitsers uit het bestuur van de ECB zijn getreden omdat ze dezelfde bezwaren hadden als Weidmann nu ventileert. De positie van Merkel wordt er ook niet beter op als ze telkens haar vertegenwoordiger bij de ECB opoffert voor een compromis op Europees niveau. Uiteindelijk verwoordt Weidmann wel de zorg van de Duitse financiële sector, zoals de Duitse pers ook aangeeft. Kortom,voorzover ik kan waarnemen heeft Draghi, door te vroeg te spreken, niet bijgedragen aan het bereiken van een compromis en het uitstralen van eenheid van beleid.

Hervormen?

Maar gelukkig, zult U zeggen, bevat het programma voorwaarden aan de regeringen. Steunaankopen worden alleen gedaan als de desbetreffende regeringen hun beleid hervormen. Hoeveel bereidheid is er om te hervormen? Naar verwachting zal Spanje het eerste land zijn dat van de regeling gebruik zal moeten maken. De Spaanse minister-president heeft al aangegeven dat hij niet van plan is nog meer hervormingen door te voeren. De regering van de regio Catalonië, wil wel geld van de Spaanse centrale overheid maar is ook niet van plan voorwaarden te aanvaarden. “Anders moeten we maar onafhankelijk worden”. Kortom , de verantwoordelijke Spaanse autoriteiten zijn niet bereid mee te werken. In haar in juni afgesloten visitatie van Spanje concludeert het IMF dat er veel in gang is gezet maar dat ook nog veel moet gebeuren. Bovendien is het zaak snel te handelen. Aarzelen verergert de situatie alleen maar. De Roja wordt sinds zijn aantreden juist een te treuzelende houding verweten. Ik vrees dat mocht het tot een steunaankoop en hervormingsprogramma komen er geen substantiële maatregelen worden uitgevoerd. Dat kan de geloofwaardigheid van de ECB ernstig schaden.

Hier komen we bij de kern van het probleem. De ECB is onafhankelijk. Dat wil zeggen dat de overheden de centrale bank niet kunnen gebruiken voor het financieren van tekorten. Weidmann zijn bezwaar is dat het opkopen van staatsobligaties te veel lijkt op het ondersteunen van overheden. Dit valt nadrukkelijk buiten het mandaat van de ECB. In mijn ogen gelukkig maar want het feit dat de Amerikaanse Fed ook werkloosheidsbestrijding als een doel had wordt als een oorzaak voor de kredietcrisis gezien. De FED was daardoor te ruimhartig in haar monetaire beleid.

Omgekeerde wereld

In het huidige voorstel is het juist de centrale bank die de overheid tot maatregelen verleidt. Dit is de omgekeerde wereld. De knecht die de meester vertelt wat de laatste moet gaan doen. De meester zal zeer terughoudend zijn om dat te willen, zie maar de reactie van Roja. Stel nu dat Spanje in eerste instantie akkoord gaat met een hervormingspakket en dat de ECB op grond daarvan Spaanse obligaties opkoopt. Naar verloop van tijd blijkt dat Spanje niets doet. De ECB zou dan haar aankoopprogramma moeten stoppen. Wie beslist daarover? Wie verantwoordt eventuele verliezen? Vaak wordt beweerd dat in de VS en het Verenigd Koninkrijk de centrale bank wel obligaties van de overheid opkoopt. Ja, klopt van de centrale overheid maar die geeft in Europa geen obligaties uit. Ook in de de VS koopt de centrale bank geen obligaties van staten.

Doel en middel

Ten slotte wat is het doel van het hele programma? De rente van probleemlanden verminderen, zult U zeggen. Maar waarom betalen die een hogere rente, juist omdat ze geen geloofwaardig beleid weten neer te zetten. Voor de crisis waren de rentes waarschijnlijk te laag. Waarom moet de centrale bank alleen maar ingrijpen als de financiële markten wellicht te streng zijn en niet wanneer ze te ruimhartig zijn? Bovendien kan men de landen ook verlichting geven door hen rentesubsidie te verstrekken (Arnold, 2012). Het voordeel van een rentesubsidie is dat de kosten direct duidelijk zijn en de ECB niet met slechte leningen blijft zitten. Kortom het aankopen van obligaties is een erg inefficiënt middel.

In zijn toespraak suggereert Draghi ook nog twee andere doelstellingen: verbetering van de monetaire transmissie en het onomkeerbaar maken van de euro. Onduidelijk is wat hij bedoelt met het verbeteren van de monetaire transmissie, maar waarschijnlijk is het de zorg dat de lage rente niet bij of te weinig bij het bedrijfsleven terecht komt. De ECB kan daar alleen voor de grote bedrijven iets aan doen door obligaties van deze bedrijven op te kopen. Maar waarom zou dat de taak van de ECB moeten zijn? Als overheden vinden dat de commerciële banken te weinig krediet verstrekken kan men ook de Europese Investeringsbank inschakelen of een genationaliseerde bank weer ombouwen naar een nationale investeringsbank. Het tweede doel, het onomkeerbaar maken van de euro, is niet en mag niet een doel van de ECB zijn. Het is aan politici en parlementen om dat te beslissen. Het heeft er echter alle schijn van dat Draghi via het aankopen van staatsleningen van zwakke landen een gifpil opbouwt voor degenen die de samenstelling van de groep eurolanden willen wijzigen. Zodra de bevolking zich dat realiseert zou de steun nog wel eens meer af kunnen nemen.

Terug naar mijn vraag aan het begin: speelt de ECB met vuur? Mijn antwoord is ja. Het probeert met een monetair instrument een politiek beslissing – de euro is onomkeerbaar – te forceren. Dat kan ze en niet en daarmee heeft de ECB haar afhankelijkheid van de politici vergroot: een gevaarlijke strategie.

Dit artikel is eerder in kortere vorm verschenen in het Friesch Dagblad van 10 september en het Reformatorisch Dagblad van 14 september

Referenties

Arnold, Ivo, 2012, "Renteverevening als haalbaar alternatief voor eurobonds", www.mejudice.nl, 19 juni 2012

Jong, Eelke de, 2002, De ECB onder vuur: een botsing van culturen? Tijdschrift voor Politiek Economie 23(4), 20-40.

Smaghi, Lorenzo Bini, 2012 The ECB should keep a lid on dissent, Financial Times, 4 september 2012