Hervormingen in probleemlanden werken beter dan devaluatie

Velen zijn van mening dat de huidige problemen in Europa te wijten zijn aan het uit elkaar groeien van de concurrentiekracht van Noord- en Zuid-Europese landen. Hierdoor is bij de Zuid-Europese landen een tekort ontstaan op de betalingsbalans. Als landen een zwevende wisselkoers hebben kan dit verschil in concurrentiekracht gecorrigeerd worden door het devalueren van de munt. Echter, binnen het eurogebied kan een lidstaat de munt niet devalueren. Om dit alsnog mogelijk te maken moeten sommige Zuid-Europese landen (Griekenland voorop) maar uit de eurozone stappen beweren sommigen. Anderen, waaronder ik mezelf reken, betogen dat de verbetering van de concurrentiepositie via hervormingen moet komen. Het uit de euro stappen heeft nogal wat risico’s op wanorde op de financiële markten en daarmee potentieel grote nadelige gevolgen voor de reële economie. Maar hoe werkt dat dan en waar zit het voordeel?

Devaluatie-effecten

Om dat te kunnen begrijpen moeten we eerst weten wat een devaluatie van de munt voor effecten teweeg brengt. Een devaluatie van de munt heeft tot gevolg dat de binnenlands geproduceerde goederen goedkoper worden en buitenlandse producten uitgedrukt in de eigen munt duurder. Hierdoor zullen de exporten toenemen en wordt een groter deel van de binnenlandse bestedingen aan binnenlandse goederen uitgegeven; de invoer daalt. Dit heet wel het expenditure switching-effect: binnenlandse en buitenlandse bestedingen verschuiven naar binnenlands geproduceerde goederen. Daarnaast geldt dat door de devaluatie van de munt de invoer duurder wordt. Feitelijk kan de binnenlandse consument minder besteden; de bestedingen worden verlaagd. En dit heet wel het expenditure changing-effect.

Hervormingen = devaluatie

Kunnen deze twee effecten door hervormingen en bezuinigingen ook bereikt worden? In principe wel. Hervormingen op de arbeidsmarkt kunnen er toe leiden dat de arbeidskosten naar beneden gaan en binnenlandse producten goedkoper worden. Het zorgt zo voor een verbetering van de concurrentiepositie en dus voor een verschuiving van de uitgaven. Bezuinigingen verlagen het inkomen en daarmee de bestedingen en de invoer. Hierdoor verbetert het saldo op de lopende rekening. Daarnaast kunnen de hervormingen gecombineerd met minder binnenlandse bestedingen de producenten stimuleren afzetmarkten in het buitenland te zoeken. Ook dat versterkt de export en vermindert daardoor het tekort op de lopende rekening.

Geen sprookje

Zo kan het, maar gebeurt het ook zo? Of is dit maar een economisch sprookje? Het lijkt er sterk op dat Portugal dit scenario tot werkelijkheid heeft omgezet. Hervormingen zijn een belangrijk bestanddeel van de overeenkomst tussen Portugal en de troika: de Europese Centrale Bank, de Europese Commissie en het Internationale Monetaire Fonds. Begin juni heeft de troika haar vierde evaluatie van het programma beëindigd. Ze concludeert dat de regering goed op schema zit wat de hervormingen betreft. Ook blijkt dat de exporten sterker zijn gegroeid dan men had verwacht en dat de importen zijn gedaald met 3,3 procent. Het Nationaal Statistisch Instituut van Portugal schat dat hierdoor het tekort op de lopende rekening met 38 procent is gedaald en denkt dat evenwicht op de middellange termijn mogelijk is (Wise, 2012, en IMF, 2012). De gestegen exporten compenseren de lage binnenlandse groei zelfs. Het gevolg is dat men verwacht dat het Binnenlands Bruto Product (BBP) minder zal dalen dan oorspronkelijk was geschat; 3 procent in plaats van 3,25 procent. Niet spectaculair maar toch een beweging in de goede richting. Bovendien lijkt de Portugese regering er in te slagen het begrotingstekort op 4,5 procent van het BBP te kunnen krijgen.

Daarnaast zijn er nog problemen. De werkloosheid is hoog en de banken zijn nog zwak. Maar deze nadelige aspecten zouden waarschijnlijk ook gegolden hebben als men buiten de euro zou hebben gezeten en de Portugese escudo, als men die nog zou hebben gehad, zou hebben moeten devalueren. Ook dan was een krimp in inkomen en werkgelegenheid het resultaat geweest en hadden de buitenlandse schulden zwaar gedrukt op de banken.

Prikkelende hervormingen

Welke rol hebben de hervormingen gespeeld bij het opleven van de export? Een artikel in de Financial Times van 28 mei illustreert dat door de hervormingen het Portugese bedrijfsleven is gestimuleerd zich op het buitenland te richten, en dan vooral op dat deel van het buitenland waar groeikansen zijn (Wise, 2012). Zo groeide de Portugese export naar China in 2011 met 76 procent. Hierdoor is het aandeel van Europese landen in de totale export gedaald van 81,5 procent in 2000 naar 74 procent in 2011. Een aan te raden diversificatiestrategie. Bovendien blijkt dat de export heeft plaatsgevonden in sectoren met redelijk veel toegevoegde waarde, zoals exclusieve schoenen, modeartikelen en auto’s. De Volkswagen-fabriek bij Lissabon is een van de grootste exporteurs van Portugal en verkoopt veel auto’s in het buitenland, waaronder China. Deze fabriek koopt ongeveer 60 procent van de compenenten bij Portugese toeleveranciers, zodat de werkgelegenheidseffecten niet tot de fabriek zelf beperkt blijven. Volgens de directeur van de fabriek heeft men baat gehad bij de investeringen van de overheid in opleiding en training van technische beroepen. Kortom, onder de hervormingen en bezuinigingen heeft men resultaten weten te bereiken die wat richting betreft vergelijkbaar zijn met die van een devaluatie.

Hervormingen zelfs beter dan devaluatie

Daar komt nog wat bij. Een devaluatie betekent een relatieve prijsverandering. In wezen veronderstelt het dat een land op prijs en niet op kwaliteit kan concurreren. In tegenstelling tot een devaluatie hebben de hervormingen aangezet tot het specialiseren in goederen met meer toegevoegde waarde. Concurreren op prijs is voor Portugal geen optie meer, stelt een ondernemer in het Financial Times artikel. Mij lijkt dat een extra positief gevolg van de hervormingen en een strategie die beter past bij die van de Noordelijke landen, zoals Duitsland.

Concluderend, hervormingen kunnen dezelfde en zelfs betere resultaten bereiken dan een devaluatie. Een boodschap waarvan ik hoop dat de regeringen van landen die bij de euro willen blijven, zich ter harte zullen nemen. Doordat in Portugal de problemen bij de overheidsfinancien lagen, moest het al redelijk vroeg in de Europese schuldencrisis (mei 2011) een beroep doen op middelen van het IMF en de Europese partners. Het bij de lening behorende pakket bevatte de hervormingsmaatregelen waarvan een deel van de effecten in dit artikel zijn beschreven. Andere landen (Spanje en Cyprus bijvoorbeeld) proberen de boot af te houden. Deze regeringen zijn bevreest voor de inmenging van de troika in hun politiek en economie. Dit wordt als gezichtsverlies gezien. Vaak is het dat ook, want door het uitstellen van de noodzakelijke veranderingen, is de situatie verergerd. Dit artikel laat zien, dat het verstandig is de hervormingen toch zo snel mogelijk door te voeren. Een boodschap die ook de Nederlandse partijen niet kunnen negeren, lijkt me.

Referenties

IMF, 2012, Statement by the EC, ECB, and IMF on the Fourth Review Mission to Portugal, 4 juni, 2012.

Peter Wise, 2012, Export growth boosts Portugal’s prospects, Financial Times, 28 mei 2012

Dit artikel is onder in iets andere vorm verschenen in het Friesch Dagblad van 8 juni 2012.