Het spel is uit voor Griekenland

Valse opluchting

Hoewel Griekenland inmiddels een nieuw regering heeft, schuiven de premier noch de minister van Financiën aan bij de Europese top eind deze maand. Beiden zijn namelijk ziek. Een meer symbolische weergave van het beeld dat Griekenland de zieke man van Europa is, is nauwelijks denkbaar. Nadat medio juni bekend werd dat Pasok en Nea Demokratia een meerderheid hadden behaald bij de tweede verkiezingen in iets meer dan een maand, overheerste er opluchting en zelfs euforie in Europa. Eindelijk was er een regering in Athene die de afgesproken maatregelen kon gaan doorvoeren.

Echter, het lijkt allemaal veel mooier dan het is. Griekenland heeft weliswaar een nieuwe regering, maar die is zeer instabiel. Zo wordt de regering gedoogd door een zeer linkse partij. En Nederland weet maar al te goed hoe stabiel een gedoogconstructie is. Bij elke poging de afspraken over belastingverhogingen en bezuinigingen na te komen, zullen de Grieken ongetwijfeld de straat op gaan. Dát weet de nieuwe ministersploeg in Athene. De eerste daad van de nieuwe regering was dan ook om bij de rest van Europa aan te dringen op twee jaar extra tijd om de vereiste maatregelen te nemen. Zo wil men in Athene enkele geplande belastingverhogingen toch maar niet implementeren, en wil men de voorgenomen ontslagen onder ambtenaren schrappen, evenals een pijnlijke loonsverlaging.

Confrontatie met Europa

Daarmee kiest de nieuwe regering in feite voor de confrontatie met Europa in plaats van met eigen onderdanen. Beide confrontaties uit de weg gaan, is niet mogelijk. Griekenland maakt daarbij echter mogelijk een belangrijke strategische fout. Sinds het begin van de crisis lukte het Griekenland keer op keer weg te komen met het niet nakomen van de afspraken. Athene denkt blijkbaar dat dat ook nu weer gaat lukken. Daarin vergist Athene zich.

Toen de eurocrisis begon was het bekend dat een eventueel faillissement van Griekenland onvoorspelbare en dramatische gevolgen zou hebben voor de Europese banken en daarmee voor de overheidsfinanciën en economische groei in de rest van de muntunie en daarbuiten. Grootschalige bankfaillissementen en een diepe economische krimp zouden volgen. De euro zou in een coma terechtkomen. Inderdaad, het voortbestaan van de eurozone, zo niet de Europese Unie zoals wij die kennen, zou ernstig gevaar lopen.

Europa kocht tijd

De angst voor een Grieks faillissement was dan ook de reden waarom de eurolanden honderden miljarden euro’s overgemaakt hebben aan Athene om dat land boven water te houden. Het was ook de reden waarom de Europese Centrale Bank (ECB) een zeer ruim monetair beleid voerde ondanks het feit dat Athene keer op keer alle regels en afspraken aan haar laars lapte en telkens weer de deadlines en doelen voor wat betreft het begrotingstekort en de staatsschuld, ruimschoots miste.

Ondertussen dwongen de toezichthouders van banken in andere eurolanden hun financiële instellingen Griekse maar ook Spaanse en Italiaanse staatsobligaties van de hand te doen. Om er zeker van te zijn dat er ook kopers zouden zijn, begon de ECB op grote schaal staatsobligaties van die landen te kopen. Enkele jaren later, anno 2012, hebben veel banken in Europa hun portefeuille van de waardeloze staatsobligaties zodanig verminderd dat het omvallen van bijvoorbeeld Griekenland wel voor schade maar niet voor het omvallen van de banken elders in Europa zal zorgen. Zeker omdat die banken bij de ECB voor drie jaar lang onbeperkt kunnen lenen. Dat geeft ook ademruimte.

Omslag eurolanden

De laatste maanden is echter een niet te overschatten omslag waar te nemen in de opstelling van de overige eurolanden ten opzichte van Griekenland. Zo vatte Jose Manuel Barosso, president van de Europese Commissie, de ontmoeting van de Europese leiders in mei van dit jaar samen met: "wij staan achter Griekenland zolang dat land zich aan de afspraken houdt." Anders gezegd, als ze zich niet houden aan de afspraken, dan kunnen we ook zonder Griekenland. Zeker toen het uitlekte dat de eurolanden gevraagd werd om draaiboeken te maken voor het geval dat Griekenland de muntunie zou verlatn. Nog niet zo lang geleden werd de mogelijkheid dat de eurozone zonder Athene zou willen of kunnen doorgaan vaak afgedaan als een absurd beeld.

Nu de banken zich niet meer in de gevarenzone bevinden bij een Grieks faillissement - wat feitelijk het geval zal zijn bij het uittreden van dat land uit de eurozone - nemen ook de Europese politici duidelijk afscheid van de Helleense Republiek. Sommige bedrijven gaan zelfs zo ver dat ze contant geld uit Griekenland weghalen, zoals Heineken. Het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken heeft het draaiboek klaar liggen om eigen onderdanen te evacueren uit Griekenland. Zelfs veel Grieken staan klaar om uit de euro te stappen, getuige de aanhoudende stroom spaargeld uit Griekenland richting andere (euro)landen.

‘Grexit’ niet langer fataal

Wat dit allemaal betekent is dat een Griekse uittreding uit de eurozone niet langer fataal hoeft te zijn voor de eurozone, laat staan voor de Europese Unie. Sterker nog, de kans dat Griekenland uit de eurozone zal (moeten) stappen in de nabije toekomst is groter dan ooit. Tot voor kort werkte de rest van de eurozone zich een slag in de rondte om Griekenland aan boord te houden om op die manier het uiteenvallen van de muntunie of zelfs de Europese Unie te voorkomen. Nu dat laatste zeer onwaarschijnlijk is door een Grieks faillissement, heeft Europa de luxe om ‘nee’ te zeggen tegen Griekenland als dat land zich weer eens niet houdt aan de regels of de gemaakte afspraken niet nakomt. Wat heel lang tot een oncontroleerbare chaos zou hebben geleid, leidt sinds kort slechts tot een beheersbare ramp. Het verschil is enorm. Een beheersbare ramp is weliswaar erg en economisch schadelijk, maar niet fataal.

Spel is uit?

Zal Europa nu inderdaad ‘nee’ zeggen tegen Griekenland. Waarschijnlijk niet. Maar de opstelling jegens Athene zal wel drastisch anders zijn. Griekenland kan hooguit een jaar extra krijgen, zoals Spanje maar meer ook niet. Duitsland heeft al gewaarschuwd niets te zien in het geven van extra tijd aan Griekenland. Het land heeft voor die coulance te veel krediet verspeeld in de afgelopen jaren.

Daarmee keert de plaatsvervanger van de premier en de minister van Financiën met een weinig opbeurend bericht terug naar Athene: Europa gaat veel harder om met ons, wij hebben geen troef meer in de gesprekken met de andere eurolanden. De aftocht blazen van het front met Europa betekent echter per definitie nieuwe spanningen binnen Griekenland. Wat er ook gebeurt, een Grexit is na de recente verkiezingen in Griekenland niet mínder maar juist meer waarschijnlijk geworden.