Pleidooi voor een fiscale bonus op aflossen schuld

Schizofrenie

Nederlandse burger vertoont schizofrene trekken wanneer het op sparen en het maken schulden aankomt. Enerzijds worden hypotheekschulden onder invloed van de hypotheekrenteaftrek (HRA) massaal aangegaan maar langzaam afgelost; anderzijds zijn enorme vermogens opgestapeld in hypothecaire spaargelden en in de vele spaarvormen voor aanvullend pensioen. Dit laatste wordt fiscaal gestimuleerd door de regeling voor uitgestelde afdracht van inkomstenbelasting (IB). Deze zo genoemde omkeerregeling is terug te vinden in de bekende lijfrenteverzekeringen, in banksparen en dergelijke. Hierbij mag men stortingen van het belastbare jaarinkomen aftrekken, maar geldopnames worden er later bij geteld om aldus impliciet de uitgestelde IB af te dragen tegen het dan van toepassing zijnde IB-tarief.

Rond deze regelingen heeft zich een omvangrijke financiële industrie ontwikkeld. De klanten worden bediend met dure, ingewikkelde contracten die verschillende financiële domeinen beslaan. Voor de klant is het lastig om deze contracten te integreren of aan te passen op gewijzigde omstandigheden. In dat opzicht lijken deze klanten op ingemetselde standbeelden (kariatiden) die fiscaalbancaire tempels ondersteunen. Maar die tempels zijn instabiel gebleken. Overheden dreigen financieel vast te lopen. Banken wankelen. Veel geld in aanvullend pensioen is door de crisis “verdampt”; ook dat van de fiscus in de vorm van niet meer te incasseren IB. De hypotheekrenteaftrek is economisch riskant en werkt destabiliserend. De woningmarkt loopt vast door gebrek aan financiering.

Hoe is deze heilloze schizofrenie op te heffen? In ieder geval dient de hypotheekrenteaftrek te verdwijnen. Op individueel niveau is de financiering van de eigenwoning te verbeteren door een flexibele, fiscaal gunstige koppeling te maken met pensioensparen. De vraag is hoe hieraan vorm te geven, maar wél budgetneutraal voor de schatkist. Mijn plan hiervoor beslaat drie samenhangende elementen: (1) sparen bij de Rijksschatkist onder de omkeerregeling; (2) een model hypotheekcontract; (3) de fiscale bonus op het aflossen van hypotheken.

1. Sparen bij de fiscus

De banken bieden een variëteit van spaarcontracten met uitgestelde IB-afdracht. In principe zijn dergelijke contracten ook geschikt om er spaargeld in de vorm van afgeloste hypotheekschuld onder te brengen. Echter de fiscus heeft dan géén beschikking over deze gelden en moet bovendien afwachten of de uitgestelde betaling van IB wel geheel zal plaatsvinden, of dat het daarvoor bestemde geld al eerder is “verdampt”.

Beter kan de rijksschatkist zelf een internet depositobank met omkeerregeling inrichten. Iedereen moet hierop een rekening kunnen openen. De gelden zijn te deponeren en op te nemen, maar wel tot een bepaald maximum. De rente wordt afgeleid van de rente op staatsobligaties, maar zal niet lager zijn dan de inflatie. Vermogensbelasting wordt alleen geheven op het saldo dat blijft na afdracht van de uitgestelde IB. Met 42% als forfaitair IB-tarief zou dat betrekking hebben op 58% van het netto gespaarde geld. Deze rijksspaarrekening kan functioneren als een veilig platform voor de andere regelingen, maar ook als algemene rekening voor flexibel pensioensparen.

2. Het model hypotheekcontract

In het hypotheekcontract geldt een regeling voor een verplichte gedeeltelijke aflossing, terwijl het andere deel functioneert als een creditrekening. De bovengrens van deze creditrekening ligt op een bepaald percentage van de WOZ-waarde van de woning op het moment van aankoop, maar tot aan een algemeen maximum. Op de creditrekening kan men vrij aflossen. Wanneer er netto is afgelost, kan men geld opnemen tot aan het contractueel vastgelegde maximum. Eventueel kan de bank voor aflossingen en opnames een procedureel vastgelegd tarief rekenen. Bij beëindiging van het hypotheekcontract wordt de nog openstaande schuld direct afgelost. Bij gelijktijdige aankoop van een andere woning is het lopende contract over te zetten in een nieuw contract.

3. Fiscale bonus op aflossen hypotheken

De fiscale bonus slaat op het aflossen van een “model hypotheek” via creditrekening, in samenhang met een bijzondere omkeerregeling. Namelijk, aflossingen op de creditrekening mag men van het belastbare jaarinkomen aftrekken, maar geldopnames komen er bij. Over de uitgestelde IB rekent de fiscus jaarlijks een rente die is afgeleid van de (lage) marktrente van staatsobligaties. Concreet: gerekend met een standaard IB-tarief van 42% en een rentetarief van R%, zal de fiscus (herleid op jaarbasis) 42% x R% rente heffen over het afgeloste bedrag van creditrekening. Uiteraard wordt de openstaande afdracht aan IB niet meegenomen als vermogen in de vermogensbelasting.

Ter verduidelijking, de creditrekening en de depositorekening bij de schatkist zijn voor de fiscus en schatkist complementair: de eerste werkt als een schuldrekening en de tweede als een spaarrekening. Dit impliceert dat iemand die beschikt over beide rekeningen geld kan overmaken tussen beide, zonder dat daar verrekening in het kader van de IB hoeft plaats te vinden. Dat werk buitengewoon flexibel. Iemand kan sparen op de rijksdepositorekening om bij aankoop van een woning het saldo, zonder verrekening van IB, als aflossing over te brengen naar de creditrekening van het hypotheekcontract. Andersom is de rekening beschikbaar om de aflossing op de hypothecaire creditrekening over te boeken en eventueel beschikbaar te houden voor de financiering van een nieuwe woning.

Het voordeel voor woningeigenaar en spaarder

Tot zover de techniek. Maar wat levert dit op? Via de uitgestelde afdracht van IB worden de lage rentetarieven op staatsobligaties doorgegeven ten gunste van de financiering van de eigen woning. Het voordeel komt dan voort uit het verschil in rentetarieven die de banken rekenen en die van de markt van staatsobligaties. Stel bijvoorbeeld dat iemand 60.000 euro op de hypothecaire creditrekening heeft afgelost, waarin opgenomen 42% aan uitgestelde IB. Aan bancaire rente zal hij/zij (à 4%) jaarlijks € 2.400 minder betalen, maar de fiscus rekent (à 2% over 42%) € 504 rente; het jaarlijkse voordeel is dus € 1.896.

Maar wat als het hypotheekcontract eindigt, zoals bij verkoop van de woning? Stel dat het afgeloste bedrag vrijkomt en dat men dit bedrag op de rekening bij de Rijksschatkist plaatst. De rente hierop volgt die van staatsobligaties en zal dus lager zijn dan die de banken geven, maar ook lager dan deze vragen voor de hypothecaire lening. Hypotheek/pensioensparen zal dus gunstig blijven.

Financiële aspecten voor de fiscus

De opschorting van IB-afdracht onder hypotheeksparen is kosteloos voor de schatkist: er wordt immers rente geïnd en de betaling zal met zekerheid plaatsvinden. Over de gelden op de depositorekeningen betaalt de schatkist rente, ook over de uitgestelde IB. Maar dat is weinig omdat over deze rente, wanneer opgenomen, direct IB wordt afgedragen. In relatie met de progressiviteit van de IB zouden de fiscale regelingen (in combinatie) ongunstig voor de fiscus kunnen uitvallen.

Het gaat over bijzonder grote bedragen. De nationale hypotheekschuld is ruim € 650 miljard. Stel dus dat de helft van deze 650 miljard via de hypothecaire creditrekening wordt gefinancierd en dat de helft daarvan is afgelost. Aan uitgestelde afdracht van IB à 42% zou hierin voor 68 miljard zijn meegenomen. Hierover wordt rente betaald en de afdracht zal te zijner tijd met zekerheid plaats vinden. In feite kan de overheid deze uitgestelde IB-afdrachten opvatten als uitgeleend vermogen. In de financiering hiervan kan het gedeponeerd vermogen op schatkistbank bijdragen.

Nieuw beleid

De huidige hypotheekrenteaftrek kost de fiscus jaarlijks ruim 10 miljard. In de meeste voorstellen om dat aan te pakken wordt de hypotheekrenteaftrek verminderd, worden bestaande hypotheken ontzien en wordt de uitvoering over 30 jaar gespreid. De schizofrenie ten aanzien van sparen en schulden maken zal op die manier blijven.

Ik stel dat het anders kan. Namelijk: de hypotheekrenteaftrek verdwijnt volledig; de fiscus geeft een korting van € 2.000 op het huurwaardeforfait; de bovengeschetste regeling voor hypotheekpensioensparen wordt van kracht. Met 4 miljoen koopwoningen krijgt de fiscus weliswaar 8 miljard minder op het huurwaarde forfait, maar haalt 10 miljard meer op aan inkomstenbelasting. Hiervoor is uitgerekend dat iemand die € 60.000 onder de voorgestelde regeling aflost, € 1.896 voordeel heeft. Met de korting op het huurwaarde forfait wordt dat € 3.896. Betaalt hij/zij 4% over een hypotheek van € 240.000, dan levert de huidige hypotheekrenteaftrek € 4.032 op. De korting plus een effectieve investering van € 34.800 blijkt de hypotheekrenteaftrek dus vrijwel geheel te compenseren. Overigens, bij hogere hypotheken moet men naar verhouding meer aflossen om quitte te spelen.

Conclusie: gegeven de betrekkelijk geringe negatieve inkomenseffecten lijkt, met enig kortstondig flankerend beleid, een snelle invoering mogelijk. De overheid haalt jaarlijks 2 miljard meer op en in plaats van subsidie op schuld, komt er een bonus op aflossen. Reden genoeg voor een ander beleid: goed voor de overheid; minder schuld, zekerheid voor spaargelden; flexibiliteit om eigen financiën zélf naar bevind van zaken beheren.