Bankenakkoord Basel III is onbegonnen werk, banken zijn meer geholpen met eenvoudige regels

Het centrale bankenakkoord Basel I uit 1988 was een eenvoudig en goed te begrijpen akkoord waarin kapitaaleisen aan banken werden gesteld. Al snel bleek dat Basel I te weinig rekening hield met de ontwikkelingen op de financiële markten. Basel II uit 2004 was een hernieuwde poging om de ontwikkelingen op financiële markten bij te houden. Maar in 2008 bleek opnieuw dat de regelgeving niet voldoende was om de banken te disciplineren en te verhinderen dat zij al te grote risico’s zouden nemen. Basel III is de nieuwste ontwikkeling in de regelgeving. Zal Basel III wel in staat zijn om te voorkomen dat we worden verrast door een nieuwe bankencrisis? Ik denk het niet want een basisregel voor goede regelgeving is dat deze transparant en controleerbaar is en beantwoordt aan het probleem waarvoor de regelgeving is vereist. Basel III voldoet naar mijn idee niet aan deze eisen.

Complexe en ondoorzichtige regelgeving

Allereerst, met Basel III is de regelgeving nog weer ingewikkelder geworden dan Basel II al was en ik vraag me af of deze regelgeving eigenlijk controleerbaar is. De documenten over Basel III staan vol met technische details en zijn voor niet-ingewijden nauwelijks te begrijpen. De definitie van kernkapitaal, de introductie van de “conservation buffer” en de “countercyclical buffer” maken het niet eenvoudig om te achterhalen of de bank in kwestie een “veilige” bank is en niet te veel onverantwoorde risico’s neemt.

Laat verkeerde prikkels ongemoeid

Ten tweede, de crisis van 2008 heeft op pijnlijke wijze laten zien hoe het gedrag van bankiers werd gestuurd door verkeerde “incentives”. Basel III is sterk gefixeerd op balansposities en zegt niets over (on)gewenst gedrag van bankiers, terwijl dit juist wel als een van de belangrijkste oorzaken van de crisis wordt gezien. In die zin zorgt Basel III niet voor een aanpak van een belangrijke oorzaak van het probleem.

Laat markt zijn werk doen

Wat is nu de conclusie? Moeten we strenge regelgeving voor banken opgeven? Misschien wel en moeten we concluderen dat het niet mogelijk is om met gedetailleerde regelgeving snelle ontwikkelingen op financiële markten bij te houden, laat staan voor te zijn. We moeten dit ook niet willen. Ik denk dat enkel de markt in staat is om banken en gedrag van bankiers te disciplineren. Dat betekent dat de markt zijn werking moet kunnen doen.

Vereenvoudig regelgeving banken

Ik denk ook dat we naar een vereenvoudiging van de regelgeving toe moeten. Drie voorbeelden. Door het stellen van veel hogere kapitaaleisen kan het risico van een bankencrisis op een eenvoudige en transparante manier worden afgedekt. Vergelijk het maar met de informatie die de dekkingsgraad geeft over de pensioenfondsen: met een simpel kengetal wordt duidelijk gemaakt hoe de pensioenfondsen ervoor staan. Een soortgelijke dekkingsgraad of kengetal zouden we ook voor banken moeten ontwikkelen.

Twee, het afsplitsen van het “investment” deel van het “ retail” of consumentengedeelte van de banken. Dat is een stap terug in de tijd, maar voorkomt dat een slecht risico-management van banken het hele betalingsverkeer dreigt te verstoren. Het “investment” deel van de bank moet eigenlijk gewoon failliet kunnen gaan als dit nodig is, zonder dat dit het financiële stelsel in gevaar brengt.

Drie, in geval van een dreigende bankencrisis zou de overheid veel sneller moeten kunnen overgaan tot nationalisatie van het “retail” deel van de banken. Het verlies in het vertrouwen in het betalingsverkeer is immers het belangrijkste externe effect van een ‘bank run’. In plaats van het vluchten in meer ingewikkelde regelgeving gericht op de bankbalans zouden we door het ontwikkelen van eenvoudige regelgeving ervoor moeten zorgen dat ook banken de tucht van de markt moeten ondergaan, zonder dat dit leidt tot een crisis in het financiële stelsel.

Zelfregulering werkt en disciplineert

Werkt zulke eenvoudige regelgeving wel? Of heeft de crisis laten zien dat een hoge mate van zelfregulering niet werkt? Ik denk dat de crisis heeft laten zien dan zelfregulering niet werkt als niet geloofwaardig is dat verkeerd beleid wordt afgestraft. De banken wisten zelf goed dat ze “too big too fail” waren ondanks dat het tegendeel werd beweerd. Als banken weten dat ze worden geholpen omdat de externe effecten van een faillissement te hoog zijn, zullen ze geneigd zijn grotere risico’s te nemen. Er is immers sprake van een asymmetrische pay-out: de winsten zijn voor de banken, de verliezen zijn, als deze te hoog worden, voor de belastingbetaler. In zo’n situatie werkt zelfregulering niet. Enkel als zowel winsten als verliezen voor rekening van de banken zijn (zoals bij andere bedrijven het geval is) zal zelfregulering kunnen werken. En daarmee zullen de bankiers ook de juiste prikkels krijgen om te handelen in het voordeel van de principalen: dat zijn bij banken de burgers die ervan uit mogen gaan dat er geen zodanig risico’s worden genomen dat normale kredietverlening en normaal betalingsverkeer in het gevaar komt. Immers, ook de bankiers hebben geen baat bij het faillissement van hun bedrijf.

* Dit artikel is een uitgebreide versie van een artikel dat in het Financieele Dagblad van 2 januari is verschenen.