Hoe komen we van Sovjet-planning in de zorg af?

Quotum bereikt, geen zorg

Een paar weken voor de jaarwisseling kondigt het TweeSteden Ziekenhuis aan om dit jaar geen behandelingen meer te beginnen van Achmea-klanten. Het aantal behandelingen dat zorgverzekeraar Achmea had ingekocht bij het ziekenhuis in Tilburg en Waalwijk is bereikt. En het ziekenhuis wil de zorg niet gratis verstrekken. De gevolgen zijn beperkt. De planbare zorg voor een relatief klein aantal patiënten wordt met een paar weken uitgesteld. Het is dan ook vooral een tactische zet van het ziekenhuis in het jaarlijkse onderhandelingsspel met de verzekeraar. Het is ook een opmaat voor een volgende fase in de maatschappelijke discussie over de financiering van de gezondheidszorg.

Ontevreden Achmea-verzekerden hebben overigens nog ruim een week de tijd om hun zorgverzekering op te zeggen. Dreigend verlies van marktaandeel zal de zorgverzekeraar voorzichtiger maken met het afspreken van volumeplafonds met ziekenhuizen. In dat opzicht wèrkt de zorgverzekeringsmarkt. Bovendien heeft de verzekeraar een zorgplicht voor patiënten die toch dit jaar behandeld willen worden, al dan niet in een ander ziekenhuis.

Prestatiebekostiging

Volumeafspraken zijn dus lastig uitvoerbaar. Ze zijn ook onverenigbaar met de filosofie achter de prestatiebekostiging. Prestatiebekostiging betekent dat ziekenhuizen één bedrag krijgen voor alle zorg die zij aan een patiënt met een bepaalde aandoening leveren. Dat gaat vanaf 2012 gelden voor 70% van de behandelingen in ziekenhuizen.

Verzekeraars en ziekenhuizen moeten afspraken maken over de kwaliteit van de zorg en de hoogte van het bedrag, niet over het aantal behandelingen. Wanneer een behandeling tot het basispakket behoort, betekent dat dat de gezondheidswinst van die behandeling in principe groot genoeg is om de kosten ervan te rechtvaardigen. Het gaat dus om doelmatige zorguitgaven. Uitstel daarvan is daarom niet alleen nadelig voor de patiënt, maar ook slecht vanuit maatschappelijk perspectief.

De planmatige zorg

Een belangrijke reden voor het op de schop nemen van het oude zorgstelsel was dat wachtlijsten onacceptabel lang waren geworden. Met nieuwe afspraken over het jaarlijkse zorgvolume keren de planmatige aanpak van de zorg en wachtlijsten terug. Ze beperken de toegankelijkheid tot zorg op een vrij willekeurige, weinig transparante manier. Volumeafspraken zijn goed voor kostenbeheersing op de korte termijn, ze zijn slecht vanuit het dienen van de algemene nutsfunctie waarvoor ziekenhuizen en (de meeste) zorgverzekeraars oorspronkelijk zijn opgericht.

Minister op verkeerde weg

Met volumeafspraken zijn minister Schippers, zorgverzekeraars en zorgaanbieders de verkeerde weg ingeslagen. Wat dan wel? De hoogte van de kosten van zorg is op zich geen probleem. Internationaal gezien zijn de Nederlandse zorgkosten niet buitensporig hoog. Dat zorgkosten stijgen door de combinatie van innovatie en vergrijzing is een goede zaak zolang er voldoende gezondheidswinst tegenover staat. De kern van het probleem is niet de hoogte van de zorgkosten, maar het grote percentage ervan dat collectief wordt gefinancierd en verzekerd is. Dat hoge percentage geeft de richting aan waar beleid zich op moet richten.

Stappen houdbare zorg

• Een eerste stap is het vergroten van het kostenbesef van zorgverleners op de werkvloer en patiënten. Doordat in Nederland veel zorg verzekerd is en de eigen bijdragen laag zijn, blijven individuele zorgkosten grotendeels buiten beeld. De patiënt dient te weten wat zorg kost en wat daaraan de eigen bijdrage is. Hogere eigen bijdragen van patiënten vergroten het kostenbesef. Die eigen bijdragen kunnen afhankelijk zijn van de financiële draagkracht van de patiënt om solidariteit te waarborgen.

• Een tweede stap is beter te waarborgen dat het basispakket zorg vergoedt die werkt en echt nodig is. Te vaak worden ingrepen verricht en scans gemaakt die te weinig bijdragen aan een snellere genezing of betere levenskwaliteit.

• Een derde stap is het verbeteren van de balans tussen vaste en variabele beloning van zorgverleners. In een houdbaar zorgsysteem zijn vrijwel alle zorgprofessionals, ook medisch specialisten, in loondienst, met een bescheiden extra beloning voor innovatie en hoge kwaliteit.

Houdbare gezondheidszorg vraagt echter meer dan alleen een verstandig financieringssysteem. Bovenal is nodig dat het bewustzijn groeit dat ieder een persoonlijke verantwoordelijkheid heeft voor de eigen gezondheid en medeverantwoordelijk is voor de gezondheid van anderen. Gezonder leven betekent dat meer middelen beschikbaar zijn voor het behandelen van onvermijdbare aandoeningen.

Ondertussen is het goed voor ogen te houden dat in weinig landen de zorg zo toegankelijk is en de kwaliteit zo hoog als in Nederland. Het is tijd om onze zegeningen te tellen.

* Dit artikel verscheen eerder in het Brabants Dagblad van 21 december 2011.