Haal slechte leraren weg voor de klas

Zorgen om onderwijs

Recent is er nogal wat ophef ontstaan over het wegzakken van Nederland op internationale ranglijsten die de kwaliteit van het onderwijs meten (de zogenoemde PISA-scores). Om tot de top vijf van internationale kenniseconomieën te behoren, zoals het kabinet zich ten doel stelt, zou Nederland juist moeten stijgen op die lijsten. Hoewel het Nederlandse onderwijs internationaal nog altijd een goed figuur slaat (tiende in leesvaardigheid en elfde in wiskunde en natuurwetenschappen), zakken we sinds 2000 toen de metingen begonnen, toch langzaam maar zeker weg uit de top van onderwijs-landen. In Europa gaat Finland onbetwist aan kop. In Azië doen Zuid-Korea, Hong Kong, Singapore en Japan het op alle onderdelen beter dan ons land.

Goed onderwijs is van het grootste economische belang. Wetenschappelijk onderzoek bevestigt dat er een sterk verband is tussen cognitieve vaardigheden (PISA-scores) en het tempo van economische groei. Vooral de scores in wiskunde en natuurweten-schappen correleren sterk met economische groei. De omvang van dit effect is groot. Als Nederland de achterstand op Finland zou inlopen, zou dat 0,3% extra bbp-groei opleveren. Gekapitaliseerd gaat het om tientallen miljarden euro’s.

Belang goede leraren

We weten ook hoe het onderwijs kan verbeteren: door goede leraren. Goede leraren zijn veel belangrijker voor het onderwijsresultaat dan bijvoorbeeld klassengrootte, omvang van de school, organisatorische kenmerken of salarisniveau, zo blijkt telkens weer uit wetenschappelijk onderzoek. Het verschil in kwaliteit tussen leraren is enorm. Sommige leraren weten het kennisniveau van hun leerlingen in één schooljaar an-derhalf jaar omhoog te tillen, terwijl collega’s – op dezelfde school – maar een half jaar leerwinst boeken. Wie het een paar jaar slecht treft met zijn docenten, loopt ach-terstanden op die niet meer in te halen zijn. Als de gemiddelde effectiviteit van leraren met 5% zou stijgen – dus 5% slechte leraren weg en 5% goede erbij – zou Nederland van de elfde plaats op de ranglijst van landen met het beste onderwijs opschuiven naar de vierde plaats, pal achter Finland. Daarmee zou de kabinetsdoelstelling worden be-reikt.

Hoe krijg je effectievere leraren?

Tot nu toe is het onmogelijk gebleken precies te specificeren wat iemand tot een goede docent maakt. Onderwijsbond Aob pleit voor méér bevoegde leraren voor de klas, maar uit onderzoek komt geen duidelijk verband naar voren tussen bevoegdheden en onderwijsprestaties. Het aantal jaren ervaring voor de klas toont – met uitzondering van de eerste jaren – ook geen significant verband met onderwijsrendement: gemiddeld doet een leraar met vijf jaar ervaring het even goed als een leraar met 25 jaar ervaring. Ook het salarisniveau is niet bepalend voor het leerresultaat in de klas. Natuurlijk moet er in het onderwijs genoeg betaald worden om voldoende gekwalificeerde en gemotiveerde mensen aan te trekken en vast te houden, maar op individueel niveau is er geen duidelijk verband tussen salaris en onderwijsresultaat. Zelfs zeer intensieve trainings- en begeleidingsprogramma’s blijken weinig bij te dragen aan de effectiviteit van de leraar voor de klas.

Prestatiebeloning werkt niet

Het regeerakkoord ziet prestatiebeloning als middel om kwaliteit te verbeteren. Helaas zal dat niet werken. Prestatiebeloning mislukt om de hierboven al genoemde reden dat het onmogelijk is om precies te definiëren waarin een effectieve leraar zich van een minder effectieve collega onderscheidt. Als de criteria voor prestatiebeloning niet duidelijk en transparant zijn en als de productiviteit van de leraar niet ondubbelzinnig kan worden vastgesteld, ontaardt prestatiebeloning in willekeur en vriendjespolitiek. Dat draagt zeker niet bij aan betere onderwijsprestaties.

Afscheid slechte leraren wel

Een veel doelmatiger manier om onderwijsresultaten te verhogen is afscheid nemen van slecht presterende leraren. Die zijn wel duidelijk herkenbaar. Leerlingen, ouders, collega’s en teamleiders weten bij wie het een rommeltje is in de klas en welke leraren onbekwaam of uitgeblust zijn. Zij kennen de docenten bij wie leerlingen zich opzichtig vervelen, geen leergedrag vertonen en slechte resultaten boeken. Scholen deinzen er echter voor terug deze problemen te benoemen, documenteren en aan te pakken. Niet alleen vanwege de strikte ontslagbescherming, maar ook uit misplaatste solidariteit en een cultuur die incompetentie gedoogt. Zelfs functioneringsgesprekken blijven vaak achterwege of krijgen onvoldoende inhoud omdat gegevens over productiviteit en onderwijsresultaat ontbreken. Maar stel, dat het zou lukken om de 5% slechtste leraren in het basis- en middelbare onderwijs te vervangen door gemiddelde leraren, dan heeft dat al een enorm effect op de productiviteit. De achterstand op Finland wordt ingelopen en Nederland keert terug in de top van onderwijslanden. In economische groei scheelt ons dat 0,3% bbp oftewel € 1,8 miljard per jaar. Daarmee incasseert niet alleen een groepje docenten, maar de hele Nederlandse bevolking een ‘bonus’ van ruim € 100 per jaar.

Natuurlijk zijn aan het ontslaan van docenten ook kosten verbonden. Het beroep van leraar wordt minder veilig als ontslag tot de mogelijkheden behoort. Misschien moeten hogere salarissen worden betaald om voor dit risico te compenseren. Daarnaast zijn er kosten verbonden aan het beter monitoren van leeropbrengsten en de prestaties van leraren. Maar doormodderen betekent dat we niet alleen onze leerlingen, maar ook ons zelf te kort doen als het gaat om onze toekomstige welvaart. Misschien helpen we zelfs ontslagen leraren, die in een ander beroep of een andere sector beter tot hun recht komen.

* Dit artikel verscheen in verkorte vorm in het Financieele Dagblad van 12 maart 2011.

Referenties

Hanushek, E.A. (2010), The Economic Value of Higher Teacher Quality. NBER Working Paper 16606, Cambridge, MA.

Hanushek, E.A. en L. Woessmann (2010), How much do educational outcomes matter in OECD countries?, Economic Policy, Fifty-Second Panel Meeting. EIEF 22-23 Oc-tober 2010

OECD (2010), PISA 2009 Results: Executive Summary, Parijs.: Flickr

Dit artikel kan worden overgenomen met bronvermelding. Toezending van bewijsexemplaren wordt op prijs gesteld. © Me Judice