Overstromingsverzekering in Nederland: een gat in de markt?

Klimaatverandering en overstromingsrisico’s

De KNMI-scenario’s van klimaatverandering wijzen erop dat overstromingsrisico’s in Nederland kunnen toenemen door een combinatie van meer en meer extreme neerslag, hogere piekafvoeren van rivieren en zeespiegelstijging (van den Hurk et al., 2006). Dit vraagt om vergaande aanpassingsmaatregelen (adaptatie), zoals investeringen in kustbescherming en rivierdijken alsmede het aanpassen van de deltawerken. Private verzekeringsarrangementen zijn tevens zinvol, omdat deze de gevolgen van klimaatverandering kunnen verlichten, namelijk door het efficiënt spreiden van risico’s. Op dit moment wordt in Nederland geen private verzekering voor overstromingsschade aangeboden. Huishoudens kunnen hun schade deels vergoed krijgen van de overheid via de “Wet tegemoetkoming schade bij rampen en zware ongevallen (WTS)”. Deze afwezigheid van private overstromingsverzekeringen kan worden verklaard door een aantal problemen met het verzekeren van overstromingsrisico’s, zoals de onzekerheid met betrekking tot het inschatten van risico’s, averechtse selectie, moral hazard en een hoge correlatie van risico’s.

Overstromingschade dekken via een vierlagensysteem

Onder de huidige WTS-regelgeving omtrent compensatie van overstromingsschade zullen risico’s die in de loop der tijd alleen maar toenemen, kosten opleveren voor zowel de overheid als particulieren en bedrijven, aangezien de overheid kan besluiten om schade niet of slechts gedeeltelijk te vergoeden. Dit heeft een negatieve invloed op het welzijn van risico-averse personen, omdat het onzeker is of en in welke mate overstromingsschade vergoed wordt. Het huidige systeem van compensatie achteraf van overstromingsschade via de WTS is een inefficiënte manier om overstromingsschade te vergoeden, aangezien prikkels om schade te beperken minimaal zijn. Een private verzekeringen zou via een prijs op risico een stimulans opleveren voor adequate investeringen in schadebeperkende maatregelen en preventie door huishoudens, zoals is aangetoond in een studie van Botzen et al. (2009a). Een publiek-private partnerschap om de getroffenen van overstromingsschade te compenseren bestaat idealiter uit een vierlagensysteem (Botzen en van den Bergh, 2008a). In een eerste laag wordt (kleine) overstromingsschade gedragen door huishoudens en bedrijven via een eigen risico dat prikkels geeft om schade te vermijden en moral hazard minimaliseert. Private verzekeringsmaatschappijen functioneren in een middenlaag van overstromingsschade. Deze schade wordt betaald uit de opbrengsten van op risico gebaseerde verzekeringspremies en aangevuld met uitbetalingen van weerderivaten, zoals “rampobligaties”, en herverzekeringen die een derde laag van schade financieren (Botzen en van den Bergh, 2008). De overheid is aansprakelijk voor de bovenste laag van extreme overstromingsschade. Deze rol van de overheid is wenselijk omdat een aantal factoren de ontwikkeling van een (pure) private markt bemoeilijken, zoals de hoge correlatie van risico’s alsmede de beperkte capaciteit van de Nederlandse verzekeringssector om catastrofale schades te vergoeden.

Vraag naar een overstromingsverzekering geschat

Het is belangrijk om inzicht te verkrijgen in de potentiële vraag van huishoudens naar overstromingsverzekeringen om de haalbaarheid van een deels private markt hiervoor te kunnen vaststellen. Botzen en van den Bergh (2009a,b,c) hebben drie methodes toegepast om de vraag te onderzoeken van huishoudens naar verzekeringen die schade dekken aan opstal en inboedel veroorzaakt door rivieroverstromingen. Dit onderzoek is gericht op gebieden in Nederland met een wettelijke norm dat rivierafvoeren de hoogte van dijken gemiddeld niet vaker overschrijden dan eens in de 1250 jaar. Deze gebieden omvatten een groot gedeelte van de Nederlandse rivieren delta.

Bereidheid tot betalen

Allereerst is de bereidheid om te betalen voor een overstromingsverzekering geschat met rangafhankelijke -nuts- en cumulatieve prospecttheorie (Botzen en van den Bergh, 2009a). Schattingen zijn gemaakt met parameterwaarden die gebaseerd zijn op bestaande experimentele studies. Deze theorieën van individueel beslissingsgedrag beschrijven zowel de subjectieve waardering van kansen als de monetaire uitkomsten van een risico. Ze zijn over het algemeen beter in het verklaren van menselijk handelen dan de traditionele verwachte nutstheorie, die gedrag alleen met subjectieve waardering van monetaire uitkomsten modelleert. Uit de resultaten blijkt dat de gemiddelde bereidheid om te betalen hoog genoeg is, dat wil zeggen substantieel hoger dan het verwachte verlies per polis, om een (deels) private verzekeringsmarkt te realiseren. Resultaten voor scenario’s met stijgende overstromingskansen geven aan dat de bereidheid om te betalen voor een verzekering meer dan proportioneel kan stijgen met de toename in risico ten gevolge van klimaatverandering.

Geschatte waardering van risico's

Voorts is de bereidheid om te betalen voor een overstromingsverzekering onderzocht met de “contingent valuation” methode: een surveymethode waarbij bijvoorbeeld respondenten gevraagd wordt welk bedrag mensen ter compensatie zouden willen hebben als er schade zou worden toegebracht aan een bepaald natuurgebied of milieuaspect (Botzen en van den Bergh, 2008b). In ons geval is er een waarderingsstudie uitgevoerd waarbij vragenlijsten zijn beantwoord door ongeveer 1000 huizenbezitters. Deze studie verschaft inzicht in de heterogeniteit van de vraag naar verzekeringen onder huishoudens en de mate van risicoaversie ten opzichte van overstromingsrisico’s. De resultaten verkregen met de contingent valuation methode bevestigen de resultaten van de analyse met rangafhankelijke nutstheorie en cumulatieve prospecttheorie, namelijk dat de gemiddelde bereidheid om te betalen voor een overstromingsverzekering van huishoudens die zo’n verzekering willen afsluiten hoger is dan de verwachte uitbetalingen van deze verzekering.

Verder blijkt dat de beschikbaarheid van een vergoeding van overstromingschade door de overheid een negatieve invloed heeft op de vraag naar verzekeringen. Problemen met averechtse selectie zullen waarschijnlijk beperkt zijn, omdat de vraag naar verzekeringen niet significant hoger is in gebieden met hoge overstromingsrisico’s, die niet beschermd zijn door primaire waterkeringen, en gebieden die wel beschermd zijn door primaire waterkeringen. Individueel beslissingsgedrag is niet consistent met verwachte nutstheorie. Een groot gedeelte van de huishoudens negeert namelijk het risico en de bereidheid om te betalen is minder dan proportioneel gerelateerd aan de overstromingskansen (verschillende scenario’s) die voorgelegd zijn aan de respondenten. Een mogelijke verklaring hiervoor is de belangrijke invloed van individuele percepties van de overstromingskans op de bereidheid om te betalen voor een verzekering. Een toename in overstromingskansen zou een substantiële stijging van de vraag naar verzekeringen tot gevolg kunnen hebben indien het risicobewustzijn toeneemt door klimaatverandering. Uit een analyse van individuele percepties van overstromingsrisico’s blijkt, dat het risicobewustzijn onder Nederlandse huizenbezitters op dit moment laag is (Botzen et al., 2009b). Hoewel risicopercepties deels zijn gerelateerd aan de werkelijke blootstelling aan overstromingen, zoals de nabijheid van een rivier en hoogte van een huis ten opzichte van het mogelijke waterniveau, zijn percepties niet significant hoger in risicogebieden zonder bescherming van waterkeringen. Risicopercepties zijn echter wel hoger als huishoudens een overstroming en evacuatie hiervoor hebben meegemaakt. Er is dus een taak voor de overheid om het risicobewustzijn te verhogen, vooral in gebieden met hoge risico’s om te vermijden dat de put gedempt wordt als het kalf is verdronken.

Echte keuzes benaderd

Tot slot zijn de potentiële marktpenetratie van en de bereidheid om te betalen voor een overstromingsverzekering geanalyseerd met behulp van een keuzemodel (Botzen en van den Bergh, 2009c). Dit model beschrijft keuzes tussen verschillende verzekeringsproducten met een gegeven prijs. Daardoor benadert het keuzes in werkelijke markten waarschijnlijk beter dan de contingent valuation methode, waarin expliciet om een maximale bereidheid om te betalen wordt gevraagd. Met het keuzemodel kunnen potentiële marktpenetratie van en bereidheid om te betalen voor verzekeringen met verschillende dekkingen worden berekend voor een variëteit aan sociaaleconomische scenario’s van verwachte overstromingsschade en scenario’s van klimaatverandering waarin overstromingskansen toenemen. De resultaten van het keuzemodel bevestigen de eerdere conclusies betreffende de haalbaarheid van een overstromingsverzekering in Nederland en de heterogeniteit van de vraag naar verzekeringen, verkregen met zowel rangafhankelijke nutstheorie en cumulatieve prospecttheorie als de contingent valuation methode. De berekeningen van marktpenetratie onder verschillende sociaaleconomische scenario’s leveren nieuwe inzichten op. Marktpenetratie van een verzekering met op risico gebaseerde premies blijft naar verwachting gelijk indien klimaatverandering leidt tot een geringe toename in overstromingskansen. Een extreme toename in overstromingskansen zal echter tot een substantiële afname in marktpenetratie kunnen leiden, door de sterke stijging in verzekeringspremies. Het beperken van overstromingschade door adaptatie zou het falen van een markt kunnen voorkomen vanwege het dempend effect op premies.

Een gat in de markt voor verzekeraars?

De resultaten van dit onderzoek geven aan dat de vraagzijde van overstromingsverzekeringen geen belemmering hoeft te zijn voor een (gedeeltelijk) private overstromingsverzekering in Nederland. Een groot gedeelte van de Nederlandse huishoudens heeft wel degelijk interesse in een verzekeringsproduct dat de schade dekt die is veroorzaakt door rivieroverstromingen. Het ligt voor de hand dat het debat over de huidige schaderegeling zal opleven wanneer klimaatverandering zou leiden tot een verdere stijging van overstromingsrisico’s.

Referenties:

Botzen, W.J.W., Aerts, J.C.J.H. en van den Bergh, J.C.J.M (2009a). Willingness of homeowners to mitigate climate risk through insurance. Ecological Economics, 68 (8-9): 2265-2277.

Botzen, W.J.W., Aerts, J.C.J.H. en van den Bergh, J.C.J.M. (2009b). Dependence of flood risk perceptions on socio-economic and objective risk factors. Water Resources Research, forthcoming.

Botzen, W.J.W. en van den Bergh, J.C.J.M. (2008a). Insurance against climate change and flooding in the Netherlands: Present, future, and comparison with other countries. Risk Analysis, 28 (2): 413-426.

Botzen, W.J.W. en van den Bergh, J.C.J.M. (2009a). Bounded rationality, climate risks and insurance: Is there a market for natural disasters? Land Economics, 85 (2): 266-279.

Botzen, W.J.W. en van den Bergh, J.C.J.M. (2009b). Risk attitudes to low-probability climate change risks: WTP for flood insurance, submitted.

Botzen, W.J.W. en van den Bergh, J.C.J.M. (2009c). Monetary valuation of insurance against climate change risk, submitted.

Hurk van den, B., Tank, A. K., Lenderink, G., Ulden van, A., Oldenborgh van, G. J., Katsman, C., Brink van den, H., Keller,F., Bessembinder, J., Burgers, G., Komen, G., Hazeleger, W. en Drijfhout, S. (2006). KNMI Climate Change Scenarios 2006 for the Netherlands. KNMI Scientific Report WR 2006-01. Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI), De Bilt.